نوع مقاله : علمی پژوهشی
نویسنده
دانشیار گروه الهیات دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران
چکیده
از مسائل اختلافی در فقه مذاهب، مشروعیت نیابت‌پذیری در اعمال عبادی است، در میان عبادات، اعتکاف که مجموعه‌ای از چند عبادت است، یعنی روزه را هم به عنوان شرط صحت در خود دارد، مورد بحث نیابت قرار گرفته است. واجب بودن عبادت اعتکاف در فرض نذر، سبب شده است که بیشتر فقیهان در بحث نیابت از زنده، نگاهی تردید آمیز داشته باشند. بنابراین لازم است این مسئله مورد واکاوی قرار گیرد، چرا که مشهور فقیهان در چنین اعمالی مانند اعتکاف، به عدم مشروعیت نیابت از زندگان روی آورده‌اند. پرسش اساسی این پژوهش اینست که چه ادله‌ای می‌توان یافت تا به چنین نیابتی مشروعیت داده شود. به نظر می‌رسد به جهت مستحب بودن اصل اعتکاف، و اینکه نذر سبب نمی‌گردد اصل اعتکاف واجب گردد بلکه از باب عمل نمودن به نذر است که انجام این اعتکاف واجب شده است و نه اینکه اصل عمل اعتکاف از استحباب به وجوب انقلاب پیدا کرده باشد و همچنین وجوب تبعی بودن روزه در ضمن آن حتی در فرضی که نذر صورت گرفته باشد، می‌توان از منظر فقه امامیه به مشروعیت نیابت این عمل از سوی زندگان قائل شد، هرچند مذاهب اربعه بر عدم جواز اتفاق نظر دارند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Representation (on Behalf of, Niyabah) in Iʿtikāf (Arabic: اعتکاف Also E'tikaaf or E'tikaaf) for a Living Person from the View of Islamic Jurisprudence of Islamic Denominations
نویسنده [English]
- Abolfazl Alishahi Ghaleh Joughi
Associate professor at Farhangian University of Tehran
چکیده [English]
The legitimacy of non-representation in acts of worship is one of the controversial issues in the jurisprudence of religions. Among the acts of worship, i'tikaaf (Arabic: اعتکاف also i'tikaaf or e'tikaaf), which is a collection of several acts of worship, that is, i'tikaaf also includes fasting as a condition for its validity, has been discussed on behalf (representation, niyabah) of others. The obligation (necessity) of i'tikaaf worship in the case of vow (nazr or nadhr) has caused most jurists to have a skeptical view in the issue of representation (on behalf) from the living. Therefore, it is necessary to examine this issue, because the dominant of jurists have resorted to the illegitimacy of representing for the living person in such acts as i'tikaaf. The fundamental question of this research is what evidence can be found to legitimize such representation (on behalf of, to hire somebody to do a worship). It seems that due to the mustaḥabb (Arabic: مستحبّ, lit. recommended) of i'tikaaf itself, and that the vow does not cause i'tikaaf itself to become obligatory, but it is due to make the vow that this i'tikaaf has become obligatory and not that i'tikaaf itself has changed from istīḥab to obligation and also, the ancillary duty (obligation), even if the vow has been made, from the point of view of Imami jurisprudence, the legitimacy of this act by living person can be considered, although the four religions agree on the impermissibility.
کلیدواژه‌ها [English]
- Iʿtikāf
- Proxy i'tikaaf (iʿtikāf by proxy)
- Jurisprudence of denominations
- Proxy in practice
- آملی، محمدتقی، مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، بی‌جا، بی‌نا، 1384 ق.
- ابن جنید اسکافی، محمد بن احمد، مجموعة فتاوی ابن جنید، تصحیح علی‌پناه اشتهاردی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416 ق.
- ابن منظور افریقی مصری، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم، لسان العرب، قم، ادب الحوزه، 1405 ق.
- اشتهاردی، علی‌پناه، مدارک العروه، تهران، دار الاسوه، 1417 ق.
- انصاری، مرتضی بن محمدامین، المکاسب، قم، دار الذخائر، 1411 ق.
- انصاری، مرتضی بن محمدامین، رسائل فقهیه، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1414 ق.
- تبریزی، جواد بن علی، تنقیح مبانی العروة (الصوم)، قم، دار الصدیقة الشهیده، 1386 ش.
- تجلیل تبریزی، ابوطالب، التعلیقة الاستدلالیة علی تحریر الوسیله، تهران، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1379 ش.
- جمعی از مؤلفان، مجله فقه اهل بیت (فارسی)، قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، بی‌تا.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مٶسسة آل البیت لاحیاء التراث، 1409 ق.
- حسینی آلوسی بغدادی، شهاب‌الدین محمود بن عبداللّٰه، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415 ق.
- حسینی روحانی، سیدمحمدصادق، فقه الصادق(ع)، قم، آیین دانش، 1435 ق.
- حسینی عاملی، سیدمحمدجواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- دسوقی، محمد بن عرفه، حاشیة الدسوقی، بی‌جا، دار احیاء الکتب العربیه ـ عیسی البابی الحلبی و شرکاء، بی‌تا.
- راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت ـ دمشق، دار العلم ـ الدار الشامیه، 1412 ق.
- زمخشری، جاراللّٰه محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، بیروت، دار الفکر العربی، 1407 ق.
- زیلعی، عثمان بن علی، تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق، بی‌جا، بی‌نا، 1418 ق.
- زین‌الدین، محمد امین، کلمة التقوی، قم، چاپخانه مهر، 1413 ق.
- سالم، عطیة بن محمد، شرح بلوغ المرام، بی‌جا، الشبکة الاسلامیه، بی‌تا.
- سبحانی، جعفر، الصوم فی الشریعة الاسلامیة الغراء، قم، مٶسسه امام صادق(ع)، 1420 ق.
- سبحانی، جعفر، رساله توضیح المسائل، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 1429 ق. (الف)
- سبحانی، جعفر، رسائل فقهیه، قم، مٶسسه امام صادق(ع)، 1429 ق. (ب)
- سند، محمد، سند العروة الوثقی، بیروت، الامیره، 1431 ق.
- شبیری زنجانی، سیدموسی، کتاب الصوم، قم، مرکز فقهی امام محمد باقر(ع)، بی‌تا.
- شبیری زنجانی، سیدموسی، کتاب نکاح، قم، رای‌پرداز، 1419 ق.
- شریف مرتضی علم‌الهدی، سیدعلی بن حسین موسوی، رسائل الشریف المرتضی، قم، دار القرآن الکریم، 1405 ق.
- شیبانی، محمد بن حسن، المبسوط، کراچی، ادارة القرآن و العلوم الاسلامیه، بی‌تا.
- صدر، سیدمحمد، ماوراء الفقه، بیروت، دار الاضواء، 1430 ق.
- طباطبایی حکیم، سیدمحسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، دار التفسیر، 1374 ش.
- طباطبایی قمی، سیدتقی، مبانی منهاج الصالحین، قم، قلم الشرق، 1426 ق.
- طباطبایی قمی، سیدحسن، کتاب الحج، بی‌جا، بی‌نا، 1415 ق.
- طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1421 ق.
- طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی و التعلیقات علیها، قم، مٶسسة السبطین، 1388 ش.
- طبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
- طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، کتاب‌فروشی مرتضوی، 1416 ق.
- طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1363 ش.
- طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، المکتبة المرتضویه، 1387 ق.
- عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، تمهید القواعد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1374 ش.
- عراقی، ضیاءالدین، شرح تبصرة المتعلمین، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1414 ق.
- علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، 1412 ق.
- فلاح‌زاده، محمدحسین، فقه و زندگی، قم، ستاد مرکزی اعتکاف، بی‌تا.
- قرشی، سیدعلی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1412 ق.
- کاشانی، ملافتح‌اللّٰه بن شکراللّٰه، تفسیر کبیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران، کتاب‌فروشی محمدحسن علمی، 1336 ش.
- کاشف‌الغطاء، جعفر بن خضر مالکی، شرح الشیخ جعفر علی قواعد العلامة ابن المطهر، نجف، الذخائر، 1420 ق.
- کاشف‌الغطاء، جعفر بن خضر مالکی، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، اصفهان، مهدوی، بی‌تا.
- کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح و تعلیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1363 ش.
- مجلسی اول، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، چاپ دوم، قم، بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور، 1406 ق.
- مجلسی اول، محمدتقی، لوامع صاحبقرانی المشتهر بشرح الفقیه، قم، اسماعیلیان، 1414 ق.
- مجلسی دوم، محمدباقر بن محمدتقی، بیست و پنج رساله فارسی، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1412 ق.
- مطهری، مرتضی، فقه و حقوق (مجموعه آثار)، قم، بی‌نا، بی‌تا.
- مظاهری، حسین، درس خارج فقه، 1395 ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، 1424 ق.
- منتظری نجف‌آبادی، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، قم، کیهان، 1409 ق.
- موسوی اصفهانی، سیدمحمدتقی، مکیال المکارم، بیروت، مٶسسة الاعلمی، 1421 ق.
- موسوی تبریزی، محمد بن عبدالکریم، مفتاح المطالب فی شرح کتاب المکاسب، آذربایجان، انتشارات موسوی، 1340 ش.
- موسوی خلخالی، محمدمهدی، فقه الشیعه، تهران، منیر، 1385 ش.
- موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، تحریر الوسیله، قم، دار العلم، بی‌تا.
- موسوی خویی، سیدابوالقاسم، موسوعة الامام الخوئی، قم، مٶسسة احیاء آثار الامام الخوئی، 1418 ق.
- موسوی سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، دفتر معظم‌له،1413 ق.
- موسوی گلپایگانی، سیدمحمدرضا، کتاب الحج، قم، چاپخانه خیام، 1400 ق.
- نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- نراقی، ملااحمد بن محمدمهدی، تذکرة الاحباب، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1425 ق.
- هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، موسوعة الفقه الاسلامی المقارن، قم، مٶسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، 1432 ق.
)