پاسخ به شبهه بی‌عدالتی در احکام خمس

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

استاد گروه علوم قرآنی و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

اختصاص سهمی از خمس به خویشان پیامبرN و نیز ویژه ساختن نیمی از خمس به فقران و ایتام و در راه‌ماندگان بنی‌هاشم، شبهه بی‌عدالتی در احکام خمس را ایجاد کرده است؛ به ویژه آنکه خمس از نگاه فقه شیعه، موارد متعدد و اموال هنگفتی را شامل می‌گردد و زکات، اموال محدودی را. این تحقیق که به شیوه توصیفی تحلیلی و روش کتابخانه‌ای سامان یافته است، تلاش دارد به این شبهه پاسخ گوید. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که خمس به طور مطلق (اعم از سهم امام و سادات) متعلق به بیت‌المال است و بودجه در اختیار رهبر دینی جامعه، و امام و والی تنها ولایت بر تصرف در آن را دارد؛ از این منبع، سادات فقیر پوشش داده می‌شوند و بقیه در راه اسلام و مصالح جامعه اسلامی ـ از این حیث که جامعه اسلامی است‌ـ هزینه می‌گردد. از این رو، اشکال «تبعیض به سبب اختصاص نیمی از خمس به بنی‌هاشم» وارد نیست. بخش پیش‌بینی‌شده برای تأمین فقیران سادات از خمس نیز صرفاً به سادات نیازمند و فقیر تعلق می‌گیرد؛ آن هم در حد متعارف و به مقدار نیاز آنان. شبهه «تبعیض به سبب اختصاص سهمی از خمس به خویشان پیامبرN»، به دیدگاه اهل سنت نیز وارد است که یک سهم از خمس را متعلق به «همه خویشاوندان پیامبرN» می‌دانند؛ ولی بر اساس فقه شیعه، این سهم مخصوص امامان اهل بیتM و نوعی بودجه حاکمیتی است. چنان که ادله تعمیم نیمی از خمس به همه فقیران ـ سید و غیر سیدـ نیز همگی نقدپذیر است؛ اطلاق آیه با روایات مقید می‌گردد و روایات مطلقی که در این باره وجود دارد نیز به سان آیه، حمل بر تقیید می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Response to the False and Specious Argument of Injustice of Khums Rulings

نویسنده [English]

  • javad iravani
Full professor at Razavi University of Islamic Sciences
چکیده [English]

Giving a share of Khums to the holy prophet’s family and allocating half of Khums to the poor and orphans and Bani Hashim Ibn Sabil (travellers in need) has stablished the specious argument of injustice specially Khums from the view of Shi'a includes an enormous properties whereas Zakāt (Arabic: زکاة) includes a narrow property. This paper which has been conducted in a descriptive-analytic method and library method aims to answer this specious argument. Findings show that Khums categorically including the share of Imam and al-sādat or Share of needy Sayyids (Arabic: سهم السادات) belongs to Bayt al-Mal (Arabic: بیت المال the public treasury of Islamic state) and the budget being directed by the religious leader of the community and Imam and governor (leader) only can take possession of it. by this source needy Sayyids are financially supported and the rest is paid for Islam and the benefits of Islamic society (because of being Islamic society). Therefore, the problem “discrimination for allocating half of Khums to Bani Hashim” is not true. The predicated part providing for the needy and poor Sayyids merely is given to the needy and poor Sayyids within the normal range and the amount of their need. There is The ambiguity in discrimination for allocating a share of Khums to the family of the holy prophet that one share of khums belonging to the whole family of the prophet but according to Shi'a fiqh this share belongs to twelve Imams (Arabic: أئمّة) and it is a kind of the government budget. the evidences of the generalization which states that half of Khums belongs to the poor (both Sayyids and non-Sayyids) all are criticizable and the unconditionality of verse (ayah) is conditioned by hadiths and the unconditional hadiths which are in this ground like the verse are interpretated to be conditional.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khums
  • Share of needy Sayyids (Arabic: سهم السادات)
  • The share of Imam
  1. قرآن کریم.
  2. نهج‌البلاغه، گردآوری محمد بن حسین شریف رضی، ترجمه و شرح سیدعلی‌نقی فیض‌الاسلام.
  3. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کفایة الاصول، تحقیق شیخ سامی خفاجی، قم، لقمان، 1413 ق.
  4. آل طوق قطیفی، احمد بن صالح، رسائل آل طوق القطیفی، بیروت، شرکة دار المصطفی‹ لاحیاء التراث، 1422 ق.
  5. ابن ابی‌الحدید معتزلی، عزالدین ابوحامد عبدالحمید بن هبةاللّٰه بن محمد بن محمد مدائنی، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، چاپ دوم، قاهره، دار احیاء الکتب العربیه، عیسی البابی الحلبی و شرکاه، 1387 ق.
  6. ابن شعبه حرّانی، ابومحمد حسن بن علی بن حسین، تحف العقول عن آل الرسولŒ، تحقیق علی اکبر غفاری، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1404 ق.
  7. ابن قدامه مقدسی، موفق‌الدین ابومحمد عبداللّٰه بن احمد بن محمد، المغنی، بیروت، دار الکتاب العربی، بی‌تا.
  8. اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405 ق.
  9. ایروانی، جواد، زکات باطنی، چاپ سوم، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1394 ش.
  10. بحرانی آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405 ق.
  11. برقی، ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، تحقیق سیدجلال‌الدین حسینی، قم، دار الکتب الاسلامیه، 1371 ق.
  12. جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مٶسسة المعارف الاسلامیه، 1413 ق.
  13. حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403 ق.
  14. رشید رضا، محمد، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت، دار المعرفه، 1414 ق.
  15. رضایی، مجید، «احیای نظام خراج در واگذاری مدیریت شرکت‌های دولتی به بخش خصوصی»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، سال چهارم، شماره 15، پاییز 1383 ش.
  16. زنجانی، فیاض‌الدین، ذخائر الامامة فی الخمس، قم، آل عبا، 1380 ش.
  17. سها، نقد قرآن، بی‌جا، بی‌نا، 1393 ش.
  18. صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنّه، چاپ دوم، قم، فرهنگ اسلامی، 1365ش.
  19. صدوق، محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، عیون اخبار الرضا‰، تحقیق حسین اعلمی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1404 ق.
  20. طباطبایی حکیم، سیدمحسن، حقائق الاصول، چاپ پنجم، قم، مکتبة بصیرتی، 1408 ق.
  21. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، چاپ سوم، تحقیق سیدمحمدتقی کشفی، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه، 1387 ق.
  22. همو، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1390 ق.
  • عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1412 ق.
  1. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تذکرة الفقهاء، قم، مٶسسه آل البیتŒ، 1415 ق.
  2. همو، مختلف الشیعة فی احکام الشریعه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1412 ق.
  3. فخرالدین رازی، ابوعبداللّٰه محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.
  • فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه‌مرتضی، کتاب الوافی، اصفهان، کتابخانه عمومی امام امیرالمٶمنین علی‰، 1409 ق.
  • قشیری نیشابوری، ابوالحسین مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
  1. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، چاپ سوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1367 ش.
  2. مصباحی مقدم، غلام‌رضا، حسین میسمی، محسن عبدالهی، و سیدمحمد رفیع لطفی، «منابع درآمدی دولت اسلامی و کیفیت توزیع آن؛ مطالعه موردی: طرح نقدی کردن یارانه‌ها»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، سال دهم، شماره 40، زمستان 1389 ش.
  3. معرفت، محمدهادی، رابطه مالیات حکومتی با خمس و زکات در نظام حکومت اسلامی، گردآوری احمدعلی یوسفی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1379 ش.
  • مکارم شیرازی، ناصر، انوار الفقاهة (کتاب الخمس و الانفال)، قم، مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب‰، 1416 ق.
  1. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، چاپ شانزدهم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1373 ش.
  2. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، کتاب البیع، تهران، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1421 ق.
  3. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی، چاپ سوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1367 ش.
  4. نوری همدانی، حسین، بیت‌المال در نهج‌البلاغه، تهران، بنیاد نهج‌البلاغه، 1363 ش.
  5. یوسفی، احمدعلی (گردآورنده)، نظام مالی اسلام (رابطه خمس و زکات با مالیات‌های حکومتی) (مجموعه مقالات)، با همکاری سعید فراهانی و علیرضا لشکری، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، مٶسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، 1379 ش.