وظیفه مأموم هنگام قرائت سوره عزیمه در نماز جماعت

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

چکیده

چنانچه شخصی به جماعت اقتدا نماید و امام جماعت سوره عزیمه قرائت نماید، اما در بین نماز، سجده سوره عزیمه را انجام ندهد، مأموم از سویی باید به‌خاطر استماع آیه سجده، سجده آن را انجام دهد و از دیگرسوی، انجام این سجده ممکن است موجب خلل در نماز باشد. مأموم دچار این مشکل می‌شود که کدام طرف را بپذیرد و راه‌حل برون‌رفت از این چالش چیست؟ در این زمینه، میان فقهای امامیه اختلاف‌نظر وجود دارد. طبق یک نظریه، تبعیت از امام اقتضا می‌کند که مأموم هم سجده را ترک نماید. نظریه دوم قائل است که مأموم باید سجده کند و برای او تبعیت از امام در این حال جایز نیست. قائلان به نظریه دوم، راه‌حل‌های مختلفی ارائه داده‌اند. عده‌ای گفته‌اند در این حالت، مأموم باید بدل سجده را انجام دهد؛ یعنی ایماء و اشاره جایگزین سجده می‌شود. گروهی گفته‌اند باید هم از ایماء استفاده کند و هم سجده را بعد از پایان نماز انجام دهد و از نظر برخی دیگر، وظیفه او فقط انجام سجده بعد از نماز است. این مقاله که با مطالعه متون کهن، مستندات فقهی مسئله را به شیوه تحلیلی ـ توصیفی بررسی کرده است، با بررسی مستندات نظریه‌های مربوط، نتیجه‌گیری نموده است که به‌تبع امام، مأموم نیز نباید سجده را انجام دهد؛ لیک به‌دلیل وجود مقتضی و فقدان مانع، انجام ایماء و اشاره برای او الزامی است و نمازش صحیح است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Obligation of the Person Who Prays behind an Imam When Imam Says an ‘Azīma in Congregational Prayer

نویسندگان [English]

  • Mohammad Mahdi Yazdani Kamarzard 1
  • Mohammad Imami 2
  • Seyyed Mahdi Naghibi 1
1 Assistant professor, Dept. of Jurisprudence & Fundamentals of Islamic Law, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
2 Associate professor, Dept. of Jurisprudence & Fundamentals of Islamic Law, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
چکیده [English]

If a person performs the congregation and Imām of congregational prayer or Imām al-jamā‘a (Arabic: إمام الجماعة) recites ‘Azāim or ‘Azāʾim al-Sujūd (Arabic: عزائم السجود) but does not perform the prostration of sūrah al-‘azīma in ṣalāh (Arabic: صلاة, prayer), on the one hand, the person who prays behind that imam must perform his/her prostration in order to hear the verse of Sajdah, and on the other hand, performing this prostration may cause interruption in prayer and the person who prays behind an imam (Arabic: مأموم, Romanized: maʾmūm) has a problem about which side to accept. Therefore, how can an accountable (mukallaf) get out of this challenge? There is a difference of opinion among Jaʿfarī jurists in this regard. According to one theory, following the imam requires that the person who prays behind an imam must also leave prostration. The second theory states that maʾmūm must prostrate and that it is not permissible for maʾmūm to follow the imam in this situation. The second theory has offered different solutions. Some jurists say that in this case, maʾmūm must perform the substitution of sajdah (by gesture). A group of jurists said that maʾmūm must use gesture and perform sajdah after finishing the prayer, and according to others, maʾmūm’s obligation is only to perform sajdah after the prayer. This article, which has studied the jurisprudential documents of the issue in analytical-descriptive way by studying ancient texts, has concluded that by following an imam, maʾmūm must not perform prostration, but due to the existence of necessary and lack of obstacles, performing gesture and pointing is obligatory for maʾmūm and maʾmūm’s prayer is correct and valid.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sūrah al-‘azīma
  • Sajda (Arabic: سجدة
  • prostration)
  • Ṣalāh al-jamā‘a (Congregational prayer)
  • A person who prays behind an imam (Arabic: مأموم
  • Romanized: maʾmūm)
  • Gesticulation (Arabic: إیماء)

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کفایة الاصول، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1409ق.
  3. ابن‌ادریس حلّی، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
  4. ابن‌حنبل، ابوعبداللّٰه احمد بن محمد، مسند الامام احمد بن حنبل، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
  5. اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
  6. اشتهاردی، علی‌پناه، مدارک العروه، تهران، دار الاسوه، 1417ق.
  7. امامی، محمد، سیدمهدی نقیبی، و محمدمهدی یزدانی کمرزرد، «بازکاوی حکم قرائت سوره عزیمه در نماز از منظر فقه مذاهب اسلامی»، دوفصلنامه پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی، سال ششم، شماره 11، بهار و تابستان 1398ش.
  8. امامی، محمد، محمدمهدی یزدانی کمرزرد، و سیدمهدی نقیبی، «وظیفه فقهی مأموم در صورت انجام سجده سوره عزیمه توسط امام»، فصلنامه پژوهش‌نامه حج و زیارت، سال پنجم، شماره 1 (پیاپی 9)، بهار و تابستان 1399ش.
  9. بهجت، محمدتقی، وسیلة النجاة، چاپ دوم، قم، شفق، 1381ش.
  10. بیهقی کیدری، قطب‌الدین محمد بن حسین، اصباح الشیعة بمصباح الشریعه، تصحیح ابراهیم بهادری مراغی، قم، مؤسسه امام صادق‰، 1416ق.
  11. تستری، محمدتقی، النُجعة فی شرح اللمعه، تهران، مکتبة الصدوق، 1406ق.
  12. جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، قم، مکتبة الداوری، 1410ق.
  13. جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، المقاصد العلیة فی شرح الرسالة الالفیه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1378ش.
  14. جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، روض الجنان فی شرح ارشاد الاذهان، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، بی‌تا.
  15. جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مٶسسة المعارف الاسلامیه، 1413ق.
  16. جوادی آملی، عبداللّٰه، «استفتاء درباره احکام نماز جماعت»، 24 آبان 1388ش.، دسترس‌پذیر در وبگاه اسراء به نشانی: <https://javadi.esra.ir>.
  17. حائری یزدی، عبدالکریم، کتاب الصلاة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1362ش.
  18. حجتی، سیدمحمدباقر، تاریخ قرآن کریم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1372ش.
  19. حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، چاپ پنجم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
  20. حسینی روحانی، سیدمحمدصادق، فقه الصادق‰، قم، دار الکتاب، 1412ق.
  21. حسینی زبیدی، محب‌الدین ابوفیض سیدمحمدمرتضی بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق عبدالستار احمد فراج، بیروت، دار الهدایه، 1389ق.
  22. سید مرتضی علم‌الهدی، علی بن حسین موسوی بغدادی، رسائل الشریف المرتضی، مقدمه سیداحمد حسینی اشکوری، گردآوری سیدمهدی رجائی، قم، دار القرآن الکریم، 1405ق.
  23. سیوطی رحیبانی، مصطفی، مطالب اولی النُّهی فی شرح غایة المنتهی، دمشق، المکتب الاسلامی، 1961م.
  24. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، الامالی، قم، بعثت، 1417ق.
  25. طباطبایی حکیم، سیدمحمدسعید، منهاج الصالحین، بیروت، دار الصفوه، 1415ق.
  26. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1420ق.
  27. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تحقیق سیداحمد حسینی اشکوری، چاپ دوم، بی‌جا، مکتب نشر الثقافة الاسلامیه، 1408ق.
  28. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1409ق.
  29. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، چاپ سوم، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه، 1387ق.
  30. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365ش.
  31. عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، ذکری الشیعة فی احکام الشریعه، قم، ستاره، 1419ق.
  32. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تذکرة الفقهاء، قم، مٶسسة آلالبیتŒ لاحیاء التراث، 1414ق.
  33. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، مختلف الشیعة فی احکام الشریعه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
  34. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1412ق.
  35. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، نهایة الاِحکام فی معرفة الاَحکام، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1410ق.
  36. فاضل موحدی لنکرانی، محمد، نهایة التقریر فی مباحث الصلاة، تقریر مباحث سیدحسین طباطبایی بروجردی، چاپ سوم، قم، مرکز فقه الائمة الاطهارŒ، 1420ق.
  37. فاضل هندی، بهاءالدین محمد بن حسن اصفهانی، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1405ق.
  38. فراهیدی، ابوعبدالرحمن خلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، چاپ دوم، قم، مؤسسة الهجره، 1409ق.
  39. قرائتی، محسن، تفسیر نور، چاپ یازدهم، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، 1384ش.
  40. کرکی عاملی (محقق ثانی)، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1408ق.
  41. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، چاپ سوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1367ش.
  42. محقق حلّی، نجم‌الدین ابوالقاسم جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسة سیدالشهداء‰، 1364ش.
  43. مروارید، علی‌اصغر، سلسلة الینابیع الفقهیه، بیروت، دار التراث ـ الدار الاسلامیه، 1410ق.
  44. مکارم شیرازی، ناصر، «درس خارج فقه»، 26/09/1392ش.، دسترس‌پذیر در وبگاه مدرسه فقاهت به نشانی: <https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/makarem/feqh/92/920926>.
  45. ملیباری هندی، زین‌الدین احمد بن عبدالعزیز، فتح المعین بشرح قرة العین بمهمات الدین، بیروت، دار الفکر، 1418ق.
  46. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، تحریر الوسیله، چاپ دوم، نجف، مطبعة الآداب، 1390ق.
  47. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، کتاب الصلاة، چاپ سوم، قم، دار الهادی، 1410ق.
  48. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ سوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1367ش.
  49. نووی، ابوزکریا محیی‌الدین بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
  50. همدانی، رضا بن محمدهادی، مصباح الفقیه، تهران، مکتبة الصدر، بی‌تا.
آموزه‌های فقه عبادی
دوره 3، شماره 5
دی 1401
صفحه 119-144

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار