نوع مقاله : علمی ترویجی
نویسندگان
1 دانش‌آموخته سطح چهار حوزه علمیه خراسان و عضو گروه علمی زبان و ادبیات عربی جامعة المصطفی العالمیه، مشهد، ایران
2 استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
چکیده
در چند دهه اخیر، دیدگاه‌های علامه طباطبایی به‌عنوان یکی از اندیشمندان دینی معاصر در موضوعات گوناگون علوم اسلامی، از سوی پژوهشگران و دانش‌پژوهان دینی مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش‌های انجام‌شده پیرامون دیدگاه‌های علامه طباطبایی، بیشتر در موضوعات قرآنی، فلسفی و عرفانی بوده است. در این میان، درباره «روش تفسیری آیات فقهی» ایشان کمتر پژوهشی صورت گرفته است. این در حالی است که علامه طباطبایی افزون بر شرح کفایة الاصول آخوند خراسانی، در تفسیر المیزان نکات تفسیری ارزشمندی را ذیل آیات‌الاحکام بیان نموده است. در جستار حاضر تلاش شده است به شیوه توصیفی ـ تحلیلی، مهم‌ترین مبانی علامه طباطبایی در تفسیر آیات فقهی قرآن استخراج گردد. در پایان، این نتیجه به دست آمده است که علامه طباطبایی از قواعد و مبانی گوناگونی در تفسیر آیات فقهی قرآن بهره جسته که از آن جمله می‌توان به مواردی مانند «حجیت ظواهر کتاب، تشریعی بودن آیات قرآن، حجیت سنت، قواعد اصول فقه، قواعد ادب عربی، علوم قرآن (قرائت، اسباب نزول و نسخ)» اشاره نمود. یافته‌های پژوهش حکایت از آن دارد که قواعد و مبانی ایشان در تفسیر آیات‌الاحکام، با دیدگاه‌های مشهور فقهای امامیه همسو بوده و برداشت‌های تفسیر ایشان، تفاوت چندانی با دیدگاه مشهور ندارد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
An Analytical Review of ‘Allāma Ṭabāṭabāʾī’s Fundamentals in Tafsīr of Jurisprudential Verses
نویسندگان [English]
- Javad Moein 1
- محمدعلی وطن دوست 2
1 Level 4 graduated student, Khorasan seminary & Dept. member of Arabic language & Literature, Al-Mustafa International University of Mashhad
2 Assistant professor, Dept. of Islamic Philosophy & Wisdom, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]
In recent decades, the views of ‘Allāma Ṭabāṭabāʾī as one of the contemporary religious scholars in various subjects of Islamic sciences have been taken into consideration by religious scholars and researchers. The studies conducted around the views of ‘Allāma Ṭabāṭabāʾī were mostly in Qurʾānic, philosophical and mystical subjects. In the meantime, not much research has been done about his “method of tafsīr of jurisprudential verses”. In this regard, in addition to the explanation (sharḥ) of “Kifāyat al-uṣūl (Arabic: کفایة الأصول)” of Akhund Khurāsānī (Persian: آخوند خراسانی), in tafsīr (Arabic: تفسیر, English: Explanation) of al-Mīzān fī tafsīr al-Qurʾān (Arabic: المیزان فی تفسیر القرآن, often known as Tafsīr al-mīzān), they have mentioned valuable commentary points under Ayāt al-aḥkām (Arabic: آیات الأحکام) or Fiqh al-Qurʾān (Arabic: فقه القرآن) that refers to the verses of the Qurʾān in which the Religious rulings are explained or from which rulings can be extracted and inferred. This article attempts to extract the most important fundamentals of ‘Allāma Ṭabāṭabāʾī in tafsīr of jurisprudential verses in the Qurʾān. It has been concluded at the end of this conclusion, that ‘Allāma Ṭabāṭabāʾī used various rules and fundamentals in tafsīr of jurisprudential verses of the Qurʾān, including such things as the “reliability of the apparent Meanings (ẓawāḥir) of the Holy Qurʾān, the legality of the verses of the Holy Qurʾān, the validity and reliability of the Sunnah (Arabic: السنّة) or the tradition, the rules of the principles of jurisprudence (Uṣūl al-fiqh or Principles of jurisprudence (Arabic: أصول الفقه), the rules of Arabic literature, Qurʾānic studies (Qirāʼah or recitations or readings, Sabab al-Nuzūl [Arabic: سبب النزول, cause of revelation] and its plural Asbāb al-Nuzūl [Arabic: أسباب النزول] and abrogation)”. The findings indicate that his rules and fundamentals in tafsīr of Ayāt al-aḥkām are aligned with the views of famous Jaʿfarī jurists and his understandings of tafsīr are not much different from the famous ones.
کلیدواژه‌ها [English]
- Fundamentals
- Ayāt al-aḥkām (Arabic: آیات الأحکام)
- Fiqh (Arabic: فقه
- Islamic jurisprudence)
- Qurʾān
- ‘Allāma Ṭabāṭabāʾī
- Tafsīr
- Methodology
- قرآن کریم.
- آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کفایة الاصول، چاپ ششم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1422ق.
- انصاری قرطبی، ابوعبداللّٰه محمد بن احمد بن ابی‌بکر، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1364 ش.
- اوسی، علی رمضان، روش علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، ترجمه سیدحسین میرجلیلی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1381ش.
- بابایی، علی‌اکبر، مکاتب تفسیری، قم ـ تهران، پژوهشکده حوزه و دانشگاه ـ سمت، 1386ش.
- برزگر ریحانی، مدیحه، محمدمهدی کریمی‌نیا، و مجتبی انصاری مقدم، «واکاوی دیدگاه اخباری‌ها در مسئله حجیت ظواهر آیات قرآن کریم»، ماهنامه پژوهش‌های معاصر در علوم و تحقیقات، سال سوم، شماره 28، آبان 1400ش.
- جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مٶسسة المعارف الاسلامیه، 1413ق.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مٶسسة آل البیت لاحیاء التراث، 1409ق.
- راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، دمشق ـ بیروت، دار القلم ـ الدار الشامیه، 1412ق.
- راوندی، قطب‌الدین ابوالحسین سعید بن هبةاللّٰه، فقه القرآن فی شرح آیات الاحکام، چاپ دوم، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1405ق.
- ربانی بیرجندی، محمدحسن، «جستارهای ادبی در المیزان»، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، سال سوم، شماره‌های 9 و 10، بهار و تابستان 1376ش.
- روشن‌ضمیر، محمدابراهیم، و عبادی مهدی، «جایگاه سنت در تفسیر المیزان»، دوفصلنامه آموزه‌های قرآنی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره 12، زمستان 1389ش.
- زرکشی، بدرالدین محمد بن عبداللّٰه، البرهان فی علوم القرآن، بیروت، دار المعرفه، 1410ق.
- سیوری حلّی (فاضل مقداد)، جمال‌الدین مقداد بن عبداللّٰه، کنز العرفان فی فقه القرآن، تصحیح محمدباقر شریف‌زاده و محمدباقر بهبودی، تهران، مرتضوی، 1373ش.
- سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الاتقان فی علوم القرآن، چاپ سوم، تحقیق مصطفی دیب البغا، بیروت ـ دمشق، دار ابن‌کثیر، 1416ق.
- شاکر، محمدکاظم، مبانی و روش‌های تفسیری، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، 1382ش.
- شهابی، محمود، ادوار فقه، چاپ پنجم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1417ق.
- صادقی فدکی، سیدجعفر، «بررسی و تحلیل شیوه قرآن کریم در بیان آموزه‌های فقهی»، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، سال هشتم، شماره 1، بهار و تابستان 1391ش.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1390ق.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، قرآن در اسلام، چاپ سوم، قم، بوستان کتاب، 1388ش.
- طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- العک، خالد عبدالرحمن، تسهیل الوصول الی معرفة اسباب النزول، چاپ سوم، بیروت، دار المعرفه، 1424ق.
- علامه فانی اصفهانی، سیدعلی، آراء حول القرآن، بیروت، دار الهادی، 1411ق.
- فخرالدین رازی، ابوعبداللّٰه محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
- فراهیدی، ابوعبدالرحمن خلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، چاپ دوم، قم، هجرت، 1410ق.
- فصیحی، علی، «تفسیر المیزان و اسباب نزول»، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، سال اول، شماره 2، تابستان 1374ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق سیدطیب موسوی جزایری، چاپ چهارم، قم، دار الکتاب، 1367ش.
- معرفت، محمدهادی، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1418ق.
- معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1415ق.
- مغنیه، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسه، چاپ دهم، بیروت، دار التیار جدید ـ دار الجواد، 1421ق.
- موسوی خویی، سیدابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم، مٶسسة احیاء آثار الامام الخوئی، بی‌تا.
- مولایی‌نیا همدانی، عزت‌اللّٰه، نسخ در قرآن، تهران، رایزن، 1378ش.
- نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404ق.
- نوری طبرسی، میرزاحسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مٶسسة آل البیت لاحیاء التراث، 1408ق.
- واحدی، ابوالحسن علی بن احمد، الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق صفوان عدنان داوودی، دمشق ـ بیروت، دار القلم ـ الدار الشامیه، 1415ق.
- یزدی، محمد، فقه القرآن، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.
)