نوع مقاله : علمی پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.
2 استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.
3 استادیار، گروه علوم قرآن و حدیث، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.
چکیده
شعائر دینی یا الهی به برخی از اشیا، افعال و مناسکی اطلاق میشود که جنبۀ نشانگی برای خداوند و دین او دارند، مانند اعمال حج، اذان، نماز جمعه و جماعت. در خصوص شعائر دینی، دو اختلاف مهم وجود دارد: نخست در مفهوم شعائر دینی و گسترۀ آن، که آیا مختص به مناسک و مشاعر حج است یا عمومیت دارد؟ دوم در مورد حکم تکلیفی تعظیم شعائر که موضوع این نوشتار است. در این زمینه، دو قول در بین فقیهان امامیه مشاهده میشود: 1. وجوب تعظیم مطلق شعائر؛ 2. استحباب تعظیم، مگر در صورتی که ترک تعظیم، مستلزم هتک دین شود. اصل تأسیس حکم تعظیم شعائر، قرآن کریم است. اما افزون بر آن، سنت، سیره و دلیل عقل هم مورد تمسک قائلان قرار گرفته است. نتایج این تحقیق، که با روش توصیفی - تحلیلی و با ابزار گردآوری اطلاعاتِ کتابخانهای صورت گرفته است، حاکی از تشکیکی بودن شعائر است، به اینگونه که در مراتب مهم که برآورندۀ مقاصد ضروری دین و مذهب است، تعظیمْ واجب و در غیر آن، مستحب است. یکی از نتایج مهم این دیدگاه، امکان تغیّر در شعائر و مفاهیم مورد اشعار، در زمانها و مکانهای مختلف است.
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
A New Reflection on the Ruling of Venerating Religious Sacred Rites (al-Shaʿāʾir al-Dīniyyah)
نویسندگان [English]
- Amirhosein Dabagh 1
- sayed mohsen razmi 2
- Hosein Rajabzade 3
1 PhD Student Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Ma.C., Islamic Azad University, Mashhad, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Ma.C., Islamic Azad University, Mashhad, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Quranic Sciences and Hadith, Ma.C., Islamic Azad University, Mashhad, Iran.
چکیده [English]
Religious or divine sacred rites refer to certain objects, actions, and rituals that serve as signs for God and His religion, such as the rites of Ḥajj, the adhān, Friday prayers, and congregational prayers. Regarding religious rites, there are two major disagreements: first, concerning the concept and scope of religious rites -are they specific to the rites and sites of Ḥajj, or are they general? Second, concerning the prescriptive ruling (al-ḥukm al-taklīfī) of venerating (taʿẓīm) these rites, which is the subject of this article. In this regard, two opinions are observed among Imami jurists: 1. The obligation (wujūb) of absolutely venerating the rites; 2. The recommended status (istiḥbāb) of veneration, unless neglecting veneration leads to the desecration of religion. The primary foundation for the ruling of venerating rites is the Noble Qur’an. However, in addition to that, the Sunnah (tradition), life conduct (sīrah), and rational evidence have also been relied upon by proponents. The results of this research, which was conducted using a descriptive-analytical method and library data collection tools, indicate that the symbols are gradational (tashkīkī), meaning that at important levels which fulfill the essential objectives of religion and the school of thought (madhhab), veneration is obligatory, and at other levels, it is recommended. One of the important outcomes of this view is the possibility of change in the rites and the concepts they signify across different times and places.
کلیدواژهها [English]
- Religious rites (al-Shaʿāʾir al-Dīniyyah)
- Criteria of Rulings, Desecration of Religion, Objectives of the Religious Laws (Maqāṣid al-Sharʿ)
قرآن کریم.
- آخوند خراسانی، محمدکاظم. (بیتا). کفایة الاصول، (با حواشی مشکینی). قم: لقمان.
- آلوسی، محمود بن عبدالله. (1415ق). روح المعانی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
- ابنبابویه، محمد بن علی قمی. (صدوق). (1415ق). المقنع. قم: پیام امام هادی(ع).
- ابنبابویه، محمد بن علی قمی. (صدوق). (1418ق). الهدایة. قم: مؤسسه امام هادی(ع).
- ابنجوزی، عبدالرحمن بن علی. (1422ق). زاد المسیر فی علم التفسیر. بیروت: دار الکتاب العربی.
- ابنعربی، محمد بن عبدالله. (1408ق). أحکام القرآن. بیروت: دار الجیل.
- ابنمنظور، محمد بن مکرّم. (1405ق). لسان العرب. قم: ادب حوزه.
- ابو مظفر سمعانی، منصور بن محمد. (2010). تفسیر السمعانی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
- اربابی، حسین. (1394ش). شعائر دینى در اسلام؛ مفهومشناسى، ویژگىها و کارکردها. معرفت، 24(4)، 59-
- ازهری، ابو منصور محمد بن احمد. (1421ق). تهذیب اللغة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- امین، سید محسن. (۱۳۴۷ش). رسالة التنزیه لاعمال الشبیه. مطبعة العرفان.
- ایروانی، باقر. (بیتا). الحلقة الثّالثة فی أسلوبها الثّانی. نشر المحبّین للطباعة و النشر.
- بجنوردی، سید حسن. ( بیتا). منتهی الاصول (طبع قدیم). قم: کتابفروشی بصیرتی.
- بجنوردی، سید حسن. (1377ش). القواعد الفقهیة. محقق: مهدی مهریزی، قم: نشر الهادی(ع).
- بحرانی، یوسف بن احمد. (1363ش). الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
- ثعلبی، احمد بن محمد. (1422ق). الکشف والبیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الثعلبی). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- جصاص، احمد بن علی رازی. (1405ق). أحکام القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- حر عاملی، محمد بن حسن. (1403ق). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- حسّون، محمد. (1432ق). رسائل الشعائر الحسینیة. مؤسسة الرافد للمطبوعات.
- حسینی عاملی، محمد جواد بن محمد. (1419ق). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
- حسینی مراغی، عبد الفتاح بن علی. (1417ق). العناوین الفقهیة. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
- حکیم، سید محسن. (1374ش). مستمسک العروة الوثقی. قم: دارالتفسیر.
- خمینی (امام)، سید روح الله موسوی. (1410ق). المکاسب المحرمة. قم: مؤسسة اسماعیلیان للطباعة و النشر و التوزیع.
- خوئی، سید ابوالقاسم موسوی. (1410ق). التنقیح فی شرح العروة الوثقی، (مقرر: علی غروی تبریزی).
- خوئی، سید ابوالقاسم موسوی. (1417ق). مصباح إلاصول. تقریرات واعظ و سرور. قم: داوری.
- رازی، ابوالفتوح حسین بن علی. (1371ش). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1427ق). مفردات ألفاظ القرآن. قم: طلیعه نور.
- راوندی، قطبالدین سعید بن هبةالله. (1405ق). فقه القرآن. قم: مکتبة آیةاللهالعظمی المرعشی النجفی.
- رحیمی، مرتضی. (1388ش). تعظیم و بزرگداشت شعائر الهی در آینه فقه اسلامی. آموزههای فقه مدنی، 2(2)، 21-
- ریسونی، احمد. (1416ق). نظریة المقاصد عند الإمام الشاطبی. بیجا: المعهد العالمی للفکر الاسلامی.
- زمخشری، محمود بن عمر. (1407ق). الکشاف. بیروت: دار الکتاب العربی.
- سبحانی تبریزی، جعفر. (1436ق). الإیضاحات السنیة للقواعد الفقهیة. قم: مؤسسة الإمام الصادق(ع).
- سند بحرانی، محمد. (1432ق). بحوث فی القواعد الفقهیة. بیروت: دار المتقین.
- سیفی مازندرانی، علیاکبر. (1425ق). مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیة الأساسیة. قم: دفتر نشر اسلامی.
- سیوطی، عبدالرحمن. (1404ق). الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور. قم: مکتبة آیةاللهالعظمی المرعشی النجفی.
- شافعی، محمد بن ادریس. (1412ق). أحکام القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- شهید ثانی، زینالدین بن علی. (1413ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
- صادقی تهرانی، محمد. (1406ق). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
- صدر، سید محمدباقر. (1434ق). موسوعة الشهید السید محمد باقر الصدر. قم: المؤتمر العالمی للإمام الشهید الصدر.
- صدیق حسنخان، محمد صدیق. (1420ق). فتح البیان فی مقاصد القرآن. بیروت: دار الکتب العلمیة.
- صفار قمی، محمد بن حسن. (1404ق). بصائر الدرجات الکبری فی فضائل آل محمد(ص). تهران: اعلمی.
- الصفار، فاضل. (1434ق). فقه الشعائر الدینیة، النهج الالهی لإبقاء الدین و إحیاء الأمة. کربلا: مکتبة العلّامة ابن فهد الحلی.
- طباطبایی، سید علی. (1412ق). ریاض المسائل فی بیان أحکام الشرع بالدلائل. قم: نشر اسلامی.
- طباطبایی، سید محمدحسین. (1352ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
- طبرسی، فضل بن حسن. (1408ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفة.
- طریحی نجفی، فخرالدین. (1362ش). مجمع البحرین. تهران: مرتضوی.
- طوسی، محمد بن حسن. (بیتا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- غزالی، ابوحامد محمد بن محمد. (1413ق). المستصفی، (تحقیق دکتر محمد عبدالسلام عبدالشافی). بیروت: دار الکتب العلمیة.
- فاسی، علّال. (1993م). مقاصد الشریعة الإسلامیة و مکارمها. رباط، دار الغرب الإسلامی.
- فاضل جواد، جواد بن سعید کاظمی. (1365ش). مسالک الأفهام إلی آیات الأحکام. تهران: مرتضوی.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله. (1373ش). کنز العرفان فی فقه القرآن. تهران: مرتضوی.
- فخر رازی، محمد بن عمر. (1420ق). التفسیر الکبیر، (مفاتیح الغیب). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409ق). کتاب العین. ایران: دار الهجرة.
- فیض کاشانی، محمد بن شاهمرتضی. (1373ش). تفسیر الصافی. تهران: مکتبة الصدر.
- فیض کاشانی، محمد بن شاهمرتضی. (1395ش). مفاتیح الشرایع. تهران: مدرسه عالی شهید مطهری.
- فیومی، احمد بن محمد. (بیتا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. بیروت: دار الفکر.
- قاضی نعمان مغربی، ابنحیون. (1383ش). دعائم الإسلام. قم: مؤسسة آل البیت(ع).
- قرطبی، محمد بن احمد. (1364ش). الجامع لأحکام القرآن. تهران: ناصرخسرو.
- قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن. (1375ش). غنائم الأیام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- کاشفالغطاء، محمدحسین. (بیتا). المواکب الحسینیة. نجف اشرف: المطبعة العلویة.
- کلینی، محمد بن یعقوب. (1363ش). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
- مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الأنوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- محقق حلی، جعفر بن حسن. (1403ق). معارج الاصول، (تحقیق محمدحسین رضوی). قم: مؤسسة آل البیت(ع).
- مظفر، محمدرضا. (بیتا). المنطق. قم: دفتر نشر اسلامی.
- مفید، محمد بن نعمان. (1410ق). المُقنعة. قم: دفتر نشر اسلامی.
- مقدس اردبیلی، احمد بن محمد. (بیتا). زبدة البیان فی أحکام القرآن. قم: المکتبة المرتضویة.
- مقدس اردبیلی، احمد بن محمد. (بیتا). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر نشر اسلامی.
- موسوی عاملی، سید محمد بن علی. (1410ق). مدارک الأحکام فی شرح شرایع الإسلام. قم: مؤسسة آل البیت(ع).
- نجفی، محمدحسن. (1421ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل البیت(ع).
- نراقی، احمد بن محمدمهدی. (1375ش). عوائد الأیام. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- همدانی، رضا بن محمدهادی. (1376ش). مصباح الفقیه. قم: المؤسسة الجعفریة.
)