بازپژوهی ادلۀ حکم بقای عمدی بر جنابت تا اذان صبح در ماه رمضان

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد علوم قرآنی و حدیث، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.

2 استادیار، گروه فقه، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.

چکیده

یکی از فروع فقهی که روایات متعارضی درباره آن وجود دارد، مسئلۀ «تعمد بقاء بر جنابت تا اذان صبح ماه مبارک رمضان» است. فقیهان در مواجهه با این روایات، رویکردهای گوناگونی برگزیده‌اند. این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی و با بهره از منابع اِسنادی در پی بازخوانی ادلۀ قرآنی، روایی و فقاهتی در دیدگاه فقیهان و ارائۀ استنباطی نوین از مجموع ادلۀ لفظی است. برای دست یافتن به این هدف پس از دسته‌بندی روایات، دیدگاه فقیهان با بیان پنج رویکرد به نقد آورده شده است. دیدگاه برگزیده بر اساس مفهوم‌شناسی «تعمّد» در روایات و یافتن روایتی در قامت شاهد جمع برای رفع تعارض اخبار، سامان یافته است. بر اساس این برداشت، نیازی به حمل روایات بر تقیه، اعراض از برخی روایات و ترجیح شماری بر شمار دیگر نیست و تمامی روایات در روند استنباط فقهی، نقش‌آفرین می‌باشد. ارزیابی نوشتار آن است که عدم تعمد در تحصیل طهارت تا اذان صبح که برآمده از مواردی مانند خوابیدن ناشی از خستگی یا غفلت از گذشت زمان است، مبطل روزه نخواهد بود. در مواردی که شخص عامدانه، طهارت را به تأخیر بیندازد، افزون بر وجوب قضا، مکلف به امساک در همان روز و پرداخت کفاره نیز می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Re-Examination of the Evidence for the Islamic Ruling on the Intentional Retention of Ritual Impurity (Janabah) until Dawn in the Month of Ramadan

نویسندگان [English]

  • alborz Muhaqqiq Garfami 1
  • Sayyed Ali Sajadizadeh 2
  • Ahmad Morvarid 2
1 Master in Quran and Hadith Sciences, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran.
2 Assistant professor, Department of Fiqh, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

One of the branches of Islamic jurisprudential issues for which there are conflicting narrations is the matter of  intentionally remaining in a state of ritual impurity (Arabic: جنابت janabah) until the dawn call to prayer (Arabic: اذان adhan) during the holy month of Ramadan. Faced with these (conflicting) narrations, Islamic jurists ( pl. : fuqahāʾ, Arabic: فقیه; pl. : فقهاء ) have adopted various approaches. This research, utilizing a descriptive-analytical method and drawing upon documentary sources, seeks to review the Quranic, narrational, and jurisprudential arguments in the views of Islamic jurists and presents a novel inference from the totality of verbal evidences. To achieve this goal, after categorizing the narrations, the views of the Islamic jurists are critically studied by presenting five approaches. The selected perspective is based on the conceptual understanding of "deliberation" ("ta'ammud" include cases where a person knows that if they sleep, they will not wake up until the Adhan, and yet they still sleep) in the narrations and finding a narration that serves as a unifying proof to resolve the contradiction between the reports. Based on this interpretation (i.e., the conceptual analysis of intention" and finding a reconciling narration), there is no need to interpret some narrations as taqiyyah (Arabic: تقیه dissimulation due to fear of persecution), disregard some narrations, or prefer some over others. All narrations play a role in the process of jurisprudential inference. The evaluation of the paper is that the lack of deliberate intention in achieving  ritual purity ( Arabic: طهارة tahara) until the dawn call to prayer, which arises from situations such as falling asleep due to fatigue or unaware the passage of time, will not invalidate the fast. In cases where a person intentionally delays achieving ritual purity until the morning Adhan, in addition to the obligation of making up the fast ( Arabic: قَضَىqadaʾ)), they will also be obligated to abstain from eating or drinking for the rest of that day (Arabic:  امساکImsak) and pay expiation (Arabic:  کفاره Kaffarah).

کلیدواژه‌ها [English]

  • hadith
  • fasting
  • a state of ritual impurity
  • deliberate intention
  • invalidating the fast
  • conflict of evidences
  • reconciling evidence
  1. قرآن مجید.
  2. آخوند خراسانی، محمد کاظم، (۱۳۹۰ش)، فقه فتوایی آخوند خراسانی، قم: بوستان کتاب.
  3. آل شبیر خاقانی، محمد، (۱۴۴۳ق)، شرح العروة الوثقی، قم: چاپ دوم، باقیات.
  4. آلوسی، محمد بن عبدالله، (۱۴۱۵ق)، روح المعانی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  5. آملی، محمد تقی، (۱۳۸۴ق)، مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، بی‌جا: بی‌نا.
  6. ابن‌بابویه، محمد بن علی، (۱۴۱۳ق)، من لا یحضره الفقیه، قم: چاپ دوم، اسلامی.
  7. ابن‌بابویه، محمد بن علی، (۱۴۱۵ق)، المقنع، قم: پیام امام‌هادی(ع).
  8. ابن‌براج، عبدالعزیز بن نحریر، (۱۴۰۶ق)، المهذب، قم: اسلامی.
  9. ابن‌جنید اسکافی، محمد بن احمد، (۱۴۱۶ق)، مجموعه فتاوی ابن‌جنید، قم: اسلامی.
  10. ابن‌عاشور، محمد طاهر، (۱۴۲۰ق)، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
  11. ابن‌عبدالبر، یوسف، (۲۰۰۰م)، استذکار، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  12. ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد، (بی‌تا)، المغنی، بیروت: دار الکتاب العربی.
  13. ابوصلاح حلبی، تقی‌الدین بن نجم، (بی‌تا)، الکافی فی الفقه، اصفهان: مکتبة الامام امیرالمؤمنین علی(ع) العامة.
  14. اصفهانی، سید ابوالحسن، (۱۳۹۲ش)، وسیلة ‌النجاه، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  15. انصاری، مرتضی، (۱۴۱۳ق)، کتاب الصوم، قم: المؤتمر العالمی بمناسبة ذکری المئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الاعظم الانصاری.
  16. بحرانی، یوسف، (۱۴۳۰ق)، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره، قم: چاپ دوم، اسلامی.
  17. بنی‌فضل، مرتضی، (۱۳۸۰ش)، مدارک تحریر الوسیله (الصوم) ، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  18. تقی‌الدین حلّی، حسن بن علی، (۱۳۴۲ش)، الرجال، تهران: دانشگاه تهران.
  19. جوادی آملی، عبدالله، (۱۳۹۷ق)، کتاب الصوم و الاعتکاف، قم: اسراء.
  20. جواهری، حسن، (۱۴۳۸ق)، کتاب الصوم، قم: مجمع الذخائر الاسلامیه.
  21. حکیم، سید محمد سعید، (۱۴۲۵ق)، مصباح المنهاج (الصوم) ، بیروت: دار الهلال.
  22. حمیری، عبدالله بن جعفر، (۱۴۱۳ق)، قرب الإسناد، قم: آل البیت.
  23. خویی، سید ابوالقاسم، (۱۴۱۰ق)، منهاج الصالحین، قم: چاپ بیست و هشتم، مهر.
  24. خویی، سید ابوالقاسم، (۱۴۳۰ق)، موسوعة الامام الخویی، قم: چاپ چهارم، مؤسسة الخویی الاسلامیة.
  25. روحانی، سید محمد صادق، (۱۴۲۹ق)، فقه الصادق†، قم: منشورات اجتهاد.
  26. سبحانی، جعفر، (۱۴۲۰ق)، الصوم فی الشریعة الاسلامیة الغراء، قم: مؤسسۀ امام صادق†.
  27. سبیتی، یوسف علی، (۱۴۳۶ق)، «مفطریة تعمد البقاء علی الجنابة حتی الفجر؛ قرائة النقدیة»، اجتهاد و تجدید، شمارۀ ۳۲ و ۳۳، ص۳۸۱-۳۹۲، پاییز و زمستان.
  28. سرخسی، محمد بن ابی‌سهل، (۱۴۲۱ق)، المبسوط، بیروت: دار الفکر.
  29. سلّار دیلمی، حمزه بن عبدالعزیز، (۱۴۰۴ق)، المراسم فی الفقه الاسلامی، قم: منشورات الحرمین.
  30. سلیمانی بروجردی، میرزا علی، (۱۳۹۳ش)، «حکم باقی ماندن بر جنابت برای روزه‌داران تا اذان صبح از دیدگاه آیة‌الله العظمی دکتر شیخ محمد صادقی تهرانی»، مجموعه مقالات دومین همایش بیداری قرآنی، تهران: شکرانه، ص۳۶۵-۳۷۹.
  31. سیستانی، سید علی، (۱۴۰۱ش)، توضیح المسائل جامع، مشهد: دفتر مرجع عالی‌قدر.
  32. سیفی، علی‌اکبر، (۱۳۹۰ش)، دلیل تحریر الوسیله (الصوم) ، تهران: مؤسسۀ امام خمینی.
  33. شیرازی، ابراهیم بن علی، (بی‌تا)، المهذب فی فقه الامام الشافعی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  34. صادقی تهرانی، محمد، (۱۳۷۸ش)، توضیح المسائل نوین، تهران: امید فردا.
  35. صادقی تهرانی، محمد، (۱۴۰۶ق)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن والسنه، قم: چاپ دوم، فرهنگ اسلامی.
  36. صدر، سید محمد باقر، (۱۴۱۰ق)، منهاج الصالحین، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
  37. طباطبایی حکیم، سید محسن، (۱۳۷۴ش)، مستمسک العروة الوثقی، قم: دار التفسیر.
  38. طباطبایی قمی، سید تقی، (۱۴۱۷ق)، الغایة القصوی فی تعلیق علی العروة الوثقی (الصوم) ، قم: محلاتی.
  39. طباطبایی کربلایی، سید علی، (۱۴۱۸ق)، ریاض المسائل، قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.
  40. طوسی، محمد بن حسن، (۱۴۰۷ق)، تهذیب الأحکام، تهران: چاپ چهارم.
  41. طوسی، محمد بن حسن، (۱۴۲۰ق)، الفهرست، قم: مکتبة المحقق الطباطبایی.
  42. طوسی، محمد بن حسن، (۱۴۲۸ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، قم: چاپ دوم، اسلامی.
  43. طوسی، محمد بن حسن، (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  44. عراقی، ضیاء‌الدین، (۱۴۱۴ق)، شرح تبصرة المتعلمین، قم: اسلامی.
  45. علامه‌حلّی، حسن بن یوسف، (۱۳۷۴ش)، مختلف الشیعة فی احکام الشریعه، قم: اسلامی.
  46. علامه‌حلّی، حسن بن یوسف، (۱۴۲۹ق)، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
  47. فاضل لنکرانی، محمد، (۱۳۸۵ش)، رسالۀ توضیح المسائل، قم: چاپ صد و بیست و هشتم، مهر.
  48. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، (۱۴۰۴ق)، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم: مکتبة آیة‌الله العظمی مرعشی.
  49. فضل‌الله، سید محمد حسین، (۱۴۲۱ق)، فقه الشریعه، بیروت: چاپ پنجم، دار الملاک.
  50. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، (۱۳۹۵ش)، مفاتیح الشرائع، تهران: مدرسۀ عالی شهید مطهری.
  51. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، (۱۴۰۶ق)، الوافی، اصفهان: مکتبة الامام امیرالمؤمنین علی(ع) العامه.
  52. قرطبی، محمد بن احمد، (۱۳۶۴ش)، الجامع لاحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو.
  53. قطب راوندی، سعید بن هبه‌الله، (۱۴۰۵ق)، فقه القرآن، قم: کتابخانۀ آیة‌الله مرعشی نجفی.
  54. قمی، علی بن ابراهیم، (۱۴۰۴ق)، تفسیر قمی، قم: چاپ سوم، دار الکتاب.
  55. مازندرانی، محمد‌هادی بن محمد صالح، (۱۴۲۹ق)، شرح فروع الکافی، قم: دار الحدیث.
  56. محقق حلّی، جعفر بن حسن، (۱۳۶۴ش)، المعتبر فی شرح المختصر، قم: مؤسسۀ سید الشهداء(ع).
  57. محقق حلّی، جعفر بن حسن، (۱۴۰۳ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، بیروت: چاپ دوم، دار الاضواء.
  58. محقق سبزواری، محمد باقر، (۱۳۸۸ش)، کفایة الفقه، قم: اسلامی.
  59. محقق سبزواری، محمد باقر، (بی‌تا)، ذخیرة المعاد، قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.
  60. مغنیه، محمد جواد، (۱۳۷۹ش)، فقه الامام جعفر الصادق(ع)، قم: چاپ دوم، انصاریان.
  61. مغنیه، محمد جواد، (۱۴۲۱ق)، الفقه علی المذاهب الخمسه، بیروت: دار التیار الجدید.
  62. مغنیه، محمد جواد، (۱۴۲۴ق)، التفسیر الکاشف، قم: دار الکتاب الاسلامی.
  63. مفید، محمد بن محمد، (۱۴۱۰ق)، المقنعه، قم: اسلامی.
  64. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، (۱۴۴۱ق)، مجمع الفائدة و البرهان، قم: چاپ چهارم، اسلامی.
  65. مکارم شیرازی، ناصر، (۱۳۸۷ش)، توضیح المسائل، قم: عالم افروز.
  66. موسوی خمینی، سید روح‌الله، (۱۳۹۲ش)، تحریر الوسیله، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  67. موسوی عاملی، سید محمد بن علی، (۱۴۱۱ق)، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، مشهد: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.
  68. نجاشی، احمد بن علی، (۱۳۶۵ش)، رجال النجاشی، قم: اسلامی.
  69. نجفی، محمد حسن، (۱۳۷۳ش)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
  70. نراقی، احمد بن محمد مهدی، (۱۴۲۹ق)، مستند الشیعه، بیروت: مؤسسۀ آل البیت.
  71. نسایی، احمد بن علی، (۱۴۱۱ق)، سنن نسایی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  72. نوری، حسین بن محمد تقی، (۱۴۰۸ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسۀ آل البیت.
  73. نووی، یحیی بن شرف، (بی‌تا)، المجموع شرح المهذب، بیروت: دار الفکر.
  74. واحدی، علی بن احمد، (۱۴۱۱ق)، اسباب النزول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  75. همدانی، رضا، (۱۳۷۶ق)، مصباح الفقیه، قم: الموسسة الجعفریة لإحیاء التراث.
  76. یزدی، سید محمد کاظم، (۱۳۸۸ش)، العروة الوثقی و التعلیقات علیها، قم: مؤسسة السبطین العالمیة.