نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر و استاد عالی حوزه علمیه خراسان، مشهد، ایران.

2 استادیار، گروه فقه مقارن و حقوق اسلامی، دانشکده مذاهب اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.

3 استادیار، گروه فقه مقارن و حقوق اسلامی، دانشکده مذاهب اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران،

4 دانش‌آموخته دکتری، گروه فقه مقارن و حقوق اسلامی، دانشکده مذاهب اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.

چکیده

مرجعیت شیعه، به‌عنوان نهادی دینی با قدرت سیاسی-اجتماعی کهن و با امکانات اقتصادی قابل‌توجه، همواره نویدبخش و قابل اتکا در حرکت‌های ضد استعماری و استکباری بوده و به‌عنوان نماد وحدت جامعۀ اسلامی در دفاع از کیان تشیع به شمار رفته است. هرچند مرجعیت شیعه از آغاز، بر پایۀ ارتباط ساده میان مردم و عالمان دینی استوار بود، امروزه دایرۀ مرجعیت عامه نسبت به عموم جامعه، از مباحث فقهی فراتر رفته و همگام با مفاهیم حاکمیت دینی، در قالب عناوین نوینی همچون شورایی بودن مطرح گردیده است. با توجه به نظریۀ مرجعیت شورایی، نکتۀ رکنی در تحقق آن، فرضیۀ «اعلمیت شورایی» است. میان فقها توافق نسبی دربارۀ شخص «اعلم» که فهم استنباطی بهتری دارد، وجود دارد؛ اما در ویژگی‌های مجتهدی که منجر به استنباط بهتر شود، اختلاف نظر هست. به بیان دیگر، چه ویژگی‌هایی باید در مجتهد اعلم برای فهم حکم شرعی وجود داشته باشد تا در صورت تعیین این صفات، بتوان آن‌ها را برای استنباط جمعی در مرجعیت شورایی لحاظ کرد؟ به‌طور خلاصه، پرسش این است که ضرورت یا عدم ضرورت اعلمیت و مصادیق آن در «اجتهاد جمعی» با جایگاه «مرجعیت شورایی» چگونه تصور و تبیین می‌شود؟ این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی و با گردآوری مبانی نظری، به ویژگی‌های تحقق اعلمیت، از قبیل فهم فقهی، اصولی، رجالی و موضوعی، قدرت حافظه و مهارت‌های علمی و اجرایی اشاره می‌کند و سپس، به فرض عدم ضرورت اعلمیت در قالب مرجعیت شورایی می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Superiority in Collective Ijtihad and Its Role in Council-Based Marja‘iyyah (Religious Authority)

نویسندگان [English]

  • Hassan Bagheriyeh Yazdi 1
  • Ali farsimadan 2
  • Ahmad Moballeghi 3
  • Taha Samiei 4

1 Researcher and Lecturer of Advanced Level of Khorasan Seminary, Mashhad, Iran.

2 Assistant Professor, Comparative Jurisprudence and Islamic Law Department, Faculty of Islamic Denominations, University of Religions and Denominations, Qom, Iran.

3 Assistant Professor, Comparative Jurisprudence and Islamic Law Department, Faculty of Islamic Denominations, University of Religions and Denominations, Qom, Iran

4 PhD Graduate, Comparative Jurisprudence and Islamic Law Department, Faculty of Islamic Denominations, University of Religions and Denominations, Qom, Iran.

چکیده [English]

The Shia Marja‘iyyah (religious authority) as a religious institution, with its ancient political and social power and significant economic resources, has always been a reliable and promising force in anti-colonial and anti-imperial movements, symbolizing the unity of the Islamic community in defense of Shia identity. Although the Shia Marja‘iyyah originally rested on a simple relationship between the public and religious scholars, today the scope of general religious authority extends beyond purely jurisprudential matters to embrace new concepts such as council-based or consultative Marja‘iyyah in accord with notions of religious governance. According to the theory of council-based Marja‘iyyah, the fundamental component in its realization is the hypothesis of collective superiority (a‘lamiyyat)—that is, the concept of a collectively superior jurist or group of jurists. While there is relative consensus among jurists regarding the identity of the “most learned” who possesses superior interpretative abilities, there remains disagreement concerning which specific characteristics qualify a jurist for superior understanding. In other words, what attributes must the most learned jurist have to derive better religious rulings, and how should these attributes be applied in collective jurisprudential inference under a council-based authority? In essence, this article explores the necessity or non-necessity of superiority (a‘lamiyyat) and its manifestations within collective ijtihad, in the context of council-based Marja‘iyyah. Employing a descriptive-analytical approach and synthesizing theoretical foundations, it identifies characteristics essential for superiority, including jurisprudential, principled, biographical, and topical understanding, memory capacity, and scientific and practical skills. Subsequently, it examines the hypothesis of the non-necessity of superiority within the framework of council-based religious authority

کلیدواژه‌ها [English]

  • Council-based Marja‘iyyah (Religious Authority)
  • Collective Ijtihad
  • Fatwa (Legal Ruling) Council
  • Istinbāt (Islamic Legal Inference)
  • Most Learned Jurist
  • Collective Superiority
  1. اصفهانی، محمد حسین. (1416ق). بحوث فی علم الأصول (الرسالة الثالثة). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  2. افجه، سید علی‌اکبر. (1385ش). مبانی فلسفی و تئوری‌های رهبری و رفتار سازمانی. تهران: سمت.
  3. انصاری، مرتضی. (1404ق). الاجتهاد و التقلید. قم: مکتبة المفید.
  4. انصاری، مرتضی. (1415ق). صراط النجات (محشی). قم: کنگره بزرگداشت شیخ انصاری.
  5. انصاری، مرتضی. (1383ش). مطارح الأنظار. مقرر: ابوالفضل کلانتری. قم: مجمع الفکر الإسلامی.
  6. ایروانی، میرزا علی. (1422ق). الأصول فی علم الأصول. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  7. بجنوردی، سید حسن. (بی‌تا). منتهی الأصول. قم: کتابفروشی بصیرتی.
  8. پارسایی محمدی، پرستو و دیگران. (خرداد 1398). «مطالعه معیارها و شاخص‌های موجود در رتبه‌بندی‌های دانشگاهی ملی». پژوهش‌نامه علم‌سنجی. (انتشار آنلاین): 23-
  9. توضیح المسائل (محشی). (1424ق). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  10. جمال‌آبادی، پریسا و دیگران. «هوش هیجانی و جایگاه آن در ارتباطات اثربخش». برلین، آلمان: سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، 19 تیر 1395.
  11. جناتی، محمد ابراهیم. (آذر و دی 1372). «نظریه تعیین تقلید از اعلم». کیهان اندیشه.
    شماره 51.
  12. حاجی علی، فریبا. (بهار و تابستان 1384). «أعلم؛ تبیین مفهوم، تعیین مصداق». فقه و حقوق خانواده. شماره 37 و 38.
  13. حائری، سید کاظم. (تابستان 1377ش). «شرط اعلمیت در رهبری». حکومت اسلامی. شماره 8.
  14. حائری، عبدالکریم. (بی‌تا). درر الفوائد. قم: چاپخانه مهر.
  15. حائری، مرتضی. (1426ق). شرح العروة الوثقى. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  16. حکیم، سید محسن. (1416ق). مستمسک العروة الوثقى. قم: مؤسسة دار التفسیر.
  17. حیدری، حسین و دیگران. (بهار 1395ش). «تحلیل تأثیر شوخ‌طبعی بر فرهنگ سازمانی و انجام گروهی». مدیریت فرهنگ سازمانی. دوره 14، شماره 1.
  18. حیدری، سید علی نقی. (1412ق). اصول الاستنباط. قم: لجنة إدارة الحوزة العلمیة.
  19. حیدری، سید کمال. (2012م). الفتاوی الفقهیة العبادات. بیروت: مؤسسة الثقلین.
  20. خامنه‌ای، سید علی. (1420ق). أجوبة الاستفتاءات. بیروت: الدار الإسلامیة.
  21. خدادادی، مجتبی و حسن‌پور، علی. (بهار 1392). «نقش هوش هیجانی در توانمندی مدیران امنیتی». پژوهش‌های حفاظتی - امنیتی دانشگاه جامع امام حسین(ع). سال دوم، شماره5.
  22. خسروی، مریم و دیگران. (1397). «بررسی و پیشنهاد شاخص‌های تأثیر پژوهش در ایران». پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران.
  23. خمینی، روح‌الله. (1410ق). الرسائل. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
  24. خمینی، روح‌الله. (1430ق). محاضرات فی الأصول. مقرر: حسینعلی منتظری. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام.
  25. خوئی، سید ابوالقاسم، محاضرات فی أصول الفقه. (1417ق). مقرر: محمد اسحاق فیاض. قم: دار الهادی للمطبوعات.
  26. خوئی، سید ابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقى. (1418ق). مقرر: میرزا علی غروی. قم: بینا.
  27. خیراندیش، مهدی و دیگران. (پاییز 1394). «مدل جامع عوامل مؤثر بر کار تیمی اثربخش در بستر سازمان و مقیاس‌های سنجش آن». مطالعات رفتار سازمانی. سال چهارم، شماره 3 (پیاپی 14).
  28. ذاکری، علی‌اکبر. (1994م). آراء فی المرجعیة الشیعیة. بیروت: دار الروضة.
  29. رابینز، استیفن، ترجمه سید مهدی الوانی و حسن دانایی‌فرد. (پاییز 1391). تئوری سازمان: ساختار و طرح سازماندهی. تهران: صفار.
  30. رشتی، میرزا حبیب‌الله. (1323ق). رسالة فی تقلید الأعْلم. قم: مؤلف.
  31. رضائیان، علی. (1384ش). مبانی مدیریت رفتار سازمانی. تهران: سمت.
  32. سبحانی، جعفر. (1415ق). الرسائل الأربع (الرسالة الثالثة). قم: مؤسسه امام صادق(ع).
  33. سبحانی، جعفر. (1414ق). کلیات فی علم الرجال. قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
  34. سبزواری، سید عبدالاعلی. (1413ق). مهذب الأحکام. قم: مؤسسه المنار.
  35. ستوده، سروش و چراغی، حسن. (بهار 1398). «تیم‌سازی در سازمان‌ها». فصلنامه پژوهش‌های جدید مدیریت و حسابداری. ص91-104.
  36. سوروویکی، جیمز. (1392ش). خرد جمعی. تهران: کتابسرای تندیس.
  37. سیستانی، سید علی. (1415ق). العروة الوثقى. قم: مکتب آیت‌الله العظمی سیستانی.
  38. شاهرودی، سید محمود. (1423ق). موسوعة الفقه الإسلامی طبقاً لمذهب أهل البیت(ع). قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی.
  39. صدر، سید محمدباقر، بحوث فی علم الأصول. (1417ق). مقرر: سید محمود شاهرودی. قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب أهل‌البیت(ع).
  40. طاهری، فاطمه. (بهار 1391). «مدل تکامل‌یافته عوامل مؤثر بر اثربخشی تیم‌های کاری در سازمان». راهبرد (دانشگاه تهران) . شماره 7.
  41. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم. (1430ق). العروة الوثقى و التعلیقات علیها. قم: مؤسسه السبطین.
  42. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم. (1419ق). العروة الوثقى. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  43. ظهیری، عباس. (مرداد و شهریور 1373). «تحقیقی درباره اعلمیت و نقد نظریه عدم تعیین تقلید از اعلم». کیهان اندیشه. شماره 55.
  44. عراقی، ضیاءالدین. (1415ق). تعلیقة استدلالیة علی العروة الوثقى. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  45. عراقی، ضیاءالدین. (1417ق). نهایة الأفکار. مقرر: محمدتقی بروجردی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  46. فاضل لنکرانی، محمد. (1414ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  47. فرهی، رضا و دیگران. (بهار 1389ش). «طراحی معیارهای اثربخشی کار گروهی». مدیریت منابع انسانی در صنعت نفت. شماره 10.
  48. فلاح، محمدرضا. (پاییز 1393). «نظریة التوسط بین الاجتهاد و التقلید». پیام اجتهاد. ص85-104.
  49. فیاض، محمد اسحاق. (بی‌تا). تعالیق مبسوطة علی العروة الوثقى. قم: انتشارات محلاتی.
  50. لاریجانی، صادق. (بهار 1390ش). «نظریة التوسط بین الاجتهاد و التقلید». پژوهش‌های اصولی. شماره 9: 7-50.
  51. مطهری، مرتضی. (1398ش). تعلیم و تربیت در اسلام. تهران: صدرا.
  52. معین، محمد. (1363ش). فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.
  53. مکارم شیرازی، ناصر. (1427ق). دائرة المعارف فقه مقارن. قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع).
  54. مکارم شیرازی، ناصر. (1428ق). انوار الأصول. مقرر: احمد قدسی. قم: مدرسة الإمام علی بن ابی‌طالب(ع).
  55. منتظری، حسینعلی. (بی‌تا). العروة الوثقى مع تعلیقات المنتظری. قم: مکتب آیت‌الله منتظری.
  56. منتظری، حسینعلی. (1409ق). دراسات فی ولایة الفقیه. قم: نشر تفکر.
  57. ورعی، سید جواد. (تابستان 1398). «اجتهاد و افتای شورایی». فقه. ص116-142.