نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

• حسن باقریه یزدی ¹
• علی فارسی مدان ²
• احمد مبلغی ³
• طه سمیعی ⁴

¹ پژوهشگر و استاد عالی حوزه علمیه خراسان

² استادیار، گروه فقه مقارن و حقوق اسلامی، دانشکدۀ مذاهب اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

³ استادیار، گروه فقه مقارن و حقوق اسلامی، دانشکده مذاهب اسلامی، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران

⁴ استادیار، گروه فقه مقارن و حقوق اسلامی، دانشکده مذاهب اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم،ایران

چکیده

مرجعیت شیعه به‌عنوان نهاد دینی با قدرتِ سیاسی -اجتماعی کهن و با امکانات اقتصادی قابل توجه،‌ همیشه نویدبخش و قابل اتکا در حرکت‌های ضد استعماری و استکباری بوده و نماد وحدت جامعه اسلامی در دفاع از کیان تشیع به شمار رفته است. هرچند مرجعیت شیعه از آغاز با شکل سادۀ ارتباط میان مردم و عالمان دینی استوار بود، امروزه اما دایره مرجعیت عامه نسبت به عموم جامعه ‌از مباحث فقهی فراتر رفته و همگام با مفاهیم حاکمیت دینی، در قالب عناوین نوینی همچون شورایی بودن آن مطرح گردیده است. با توجه به نظریه مرجعیت شورایی، تنها نکته رکنی در تحقق آن، فرضیه اعلمیت شورایی می‌باشد. بین فقها توافق نسبی در شخص «اعلم» که فهم استنباط بهتری دارد، هست، اما در ویژگی‌های مجتهد که منجر به استنباط بهتر شود، اختلاف است. به دیگر بیان، چه ویژگی‌هایی باید در مجتهد اعلم برای فهم حکم شرعی وجود داشته باشد تا در صورت تعیین این صفات، برای استنباط جمعی در مرجعیت شورایی لحاظ گردد. در یک کلام، ضرورت یا عدم ضرورت اعلمیت و مصادیق آن در «اجتهاد جمعی» با جایگاه «مرجعیت شورایی»، چگونه تصور و تبیین می‌گردد؟ این نوشتار درصدد است با روش توصیفی- تحلیلی و جمع مبانی نظری، به ویژگی‌های تحقق اعلمیت از قبیل فهم فقهی، اصولی، رجالی و موضوعی، قدرت حافظه، و مهارت‌های علمی و اجرایی اشاره کند و سپس به فرض عدم ضرورت اعلمیت در قالب مرجعیت شورایی بپردازد.

کلیدواژه‌ها

• مرجعیت شورایی
• اجتهاد گروهی
• شورای فتوا
• استنباط
• مجتهد اعلم
• اعلمیت جمعی

موضوعات

• فقه العباده

عنوان مقاله [English]

The Superiority in Collective Ijtihad and Its Role in Council-Based Marja‘iyyah (Religious Authority)

نویسندگان [English]

• hassan bagheriyh yazdi ¹
• Ali farsimadan ²
• Ahmad Moballeghi ³
• Taha Samiei ⁴

¹ Senior Professor of Khorasan Seminary.

² Department of Law and Comparative Jurisprudence, Faculty of Islamic Denominations, University of Religions and Denominations, Qom, Iran

³ Assistant Professor, Comparative Jurisprudence and Islamic Law Department, Faculty of Islamic Denominations, University of Religions and Denominations, Qom, Iran.

⁴ Assistant Professor, Comparative Jurisprudence and Islamic Law Department, Faculty of Islamic Denominations, University of Religions and Denominations, Qom, Iran.

چکیده [English]

The Shia Marja‘iyyah (religious authority) as a religious institution, with its ancient political and social power and significant economic resources, has always been a reliable and promising force in anti-colonial and anti-imperial movements, symbolizing the unity of the Islamic community in defense of Shia identity. Although the Shia Marja‘iyyah originally rested on a simple relationship between the public and religious scholars, today the scope of general religious authority extends beyond purely jurisprudential matters to embrace new concepts such as council-based or consultative Marja‘iyyah in accord with notions of religious governance. According to the theory of council-based Marja‘iyyah, the fundamental component in its realization is the hypothesis of collective superiority (a‘lamiyyat)—that is, the concept of a collectively superior jurist or group of jurists. While there is relative consensus among jurists regarding the identity of the “most learned” who possesses superior interpretative abilities, there remains disagreement concerning which specific characteristics qualify a jurist for superior understanding. In other words, what attributes must the most learned jurist have to derive better religious rulings, and how should these attributes be applied in collective jurisprudential inference under a council-based authority? In essence, this article explores the necessity or non-necessity of superiority (a‘lamiyyat) and its manifestations within collective ijtihad, in the context of council-based Marja‘iyyah. Employing a descriptive-analytical approach and synthesizing theoretical foundations, it identifies characteristics essential for superiority, including jurisprudential, principled, biographical, and topical understanding, memory capacity, and scientific and practical skills. Subsequently, it examines the hypothesis of the non-necessity of superiority within the framework of council-based religious authority.

کلیدواژه‌ها [English]

• Council-based Marja‘iyyah (Religious Authority)
• Collective Ijtihad
• Fatwa (Legal Ruling) Council
• Istinbāt (Islamic Legal Inference)
• Most Learned Jurist
• Collective Superiority