نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسندگان

1 استاد حوزه و دانشگاه و مدیر گروه اصول مرکز فقهی ائمۀ اطهار(ع)، قم، ایران.

2 دانش‌پژوه و پژوهشگر جامعة الزهرا(س)، قم، ایران.

3 دانش‌پژوه جامعة الزهرا(س)، قم، ایران.

چکیده

یکی از مباحث مورد اختلاف در نماز جماعت، تکلیف مأموم در حالتی است که هنگام رکوع امام به وی اقتدا می‌کند، اما پیش از رسیدن مأموم به رکوع، امام سر از رکوع برمی‌دارد. این اختلاف نظر، موجب سردرگمی مأمومین و ایجاد برخی چالش‌ها و شبهات در بین نمازگزاران می‌گردد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در این خصوص پنج دیدگاه عمده وجود دارد: ۱. تخییر میان نماز فرادی و حالت انتظار؛ ۲. تخییر میان فرادی، انتظار و تبعیت؛ ۳. تخییر میان فرادی و تبعیت؛ ۴. بطلان نماز؛ ۵. تعیّن حالت انتظار. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که دیدگاه مشهور که بر تخییر میان فرادی و انتظار تأکید دارد، قوت کافی ندارد، زیرا حالت انتظار با تبعیت عرفی در مفهوم جماعت هم‌خوان نیست. ازآن‌جاکه اقتدا مستلزم پیروی مأموم از امام در افعال نماز است، در فرض مورد بحث، اگر مأموم تصمیم به ادامۀ نماز جماعت داشته باشد، باید از امام تبعیت کرده و همراه او به سجده رود. بررسی روایات نیز این برداشت از مفهوم اقتدا را تأیید می‌کند. بنابراین، در چنین حالتی، مأموم یا باید نیت فرادی کند و یا در صورت ادامۀ نماز جماعت، همراه امام سجده‌ها را انجام دهد؛ هرچند این رکعت جزو نماز او محسوب نمی‌شود. با توجه به ادلۀ مذکور، دیدگاه تخییر میان فرادی و تبعیت، با توجه به مفهوم اقتدا و مستندات روایی، از استواری بیشتری برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Reflection on the Popular Opinion Regarding Following the Imam in the Bowing (Ruku’) Position

نویسندگان [English]

  • Reza Poorsedghi 1
  • Fahimeh Rouh Elahi 2
  • Fahimeh Mowassagh 3

1 Lecturer of Seminary and University; Director of the Principles of Islamic Jurisprudence (Usul al-Fiqh) Department, The Jurisprudential Center of the Pure Imams (pbut), Qom, Iran.

2 Researcher and Student at Jamiat al-Zahra (pbuh), Qom, Iran

3 Student at Jamiat al-Zahra (pbuh), Qom, Iran.

چکیده [English]

One of the disputed issues in congregational prayer concerns the duty of the follower (ma’mum) when, during bowing (ruku’) behind the Imam, the Imam rises from ruku’ before the follower reaches it. This disagreement causes confusion among followers and raises certain challenges and doubts among congregants. Studies reveal five major opinions about this matter: 1. Choice between performing an individual prayer (forādā) and waiting state; 2. Choice among individual prayer, waiting, and following; 3. Choice between individual prayer and following; 4. Invalidity of the prayer; 5. Determination of the waiting state. The findings indicate that the popular view emphasizing the choice between individual prayer and waiting lacks sufficient strength, because the state of waiting is inconsistent with the customary notion of following (taba‘iyat) in the concept of congregation. Since iqtidā’ (following the Imam) requires the follower’s compliance with the Imam’s actions in prayer, in the discussed scenario, if the follower decides to continue the congregational prayer, he must follow the Imam and prostrate (Sujud) with him. The examination of narrations also confirms this understanding of iqtidā’. Therefore, in such a case, the follower should either intend individual prayer or, if continuing congregational prayer, perform the prostrations with the Imam, although this additional unit (rak'at) is not considered part of his prayer. Considering the aforementioned evidence, the stance of choosing between individual prayer and following, aligned with the concept of iqtidā’ and supported by narrations, appears stronger and more valid.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iqtida (Following the Imam)
  • I‘timām (Being Imam in Congregational Prayer)
  • Customary Following
  • Congregational Prayer
  • Salāt al-Jamā‘at
  1. ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (۱۴۱۹ق). لسان العرب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  2. انصاری، مرتضی. (۱۴۱۶ق). فرائد الأصول. قم: مؤسسه النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم.
  3. ایروانی، باقر. (۱۴۲۳ق). دروس تمهیدیه فی الفقه الاسلامی. قم: نشر بوستان کتاب.
  4. بحرانی، یوسف. (۱۴۰۹ق). الحدائق الناظرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: مؤسسة النشر الإسلامیة.
  5. ترحینی عاملی، سید محمدحسین. (۱۴۲۷ق). الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیه. قم: دار الفقه للطباعة و النشر، چاپ چهارم.
  6. جمال، جمال‌الدین. (۱۴۰۰).شرایط. احکام و آثار نماز جماعت از دیدگاه مذاهب پنج‌گانه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته الهیات و معارف اسلامی، جامعة المصطفی العالمیه، واحد گرگان.
  7. حائری یزدی، عبدالکریم. (۱۴۰۴ق). کتاب الصلاة. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول.
  8. حر عاملی، محمد بن حسن. (۱۳۸۲ق). وسائل الشیعه. تهران: مکتبه الاسلامیه.
  9. حسینی، سیدمحمد. (۱۳۹۳ش). فرهنگ لغات و اصطلاحات فقهی. تهران: نشر سروش.
  10. حکیم، سید محسن طباطبایی. (۱۴۱۶ق). مستمسک العروة الوثقى. قم: مؤسسة دار التفسیر، چاپ اول.
  11. حلبی (ابن زهره)، حمزه بن علی. (۱۴۱۷ق). غنیة الی علمی الاصول و الفروع. قم: مؤسسه امام صادق(ع).
  12. حلبی، ابوالصلاح. (۱۳۸۷ش). الکامل فی الفقه. قم: نشر بوستان کتاب.
  13. حلّی، حسن بن یوسف. (۱۴۱۲ق). منتهى المطلب فی تحقیق المذهب. مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه، چاپ اول.
  14. حلّی، علامه. حسن بن یوسف. (۱۴۱۳ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
  15. حلّی، محقق. جعفر بن حسن. (۱۴۰۷ق). المعتبر فی شرح المختصر، قم: مؤسسه سیدالشهداء.
  16. حلّی، محقق. جعفر بن حسن. (۱۴۱۸ق). المختصر النافع، قم: مؤسسه المطبوعات الدینیه.
  17. خمینی، سید روح‌الله موسوی. (بی‌تا). تحریر الوسیلة. قم: مؤسسه مطبوعات دارالعلم، چاپ اول.
  18. خویی، سید ابوالقاسم موسوی. (۱۴۱۸ق). موسوعة الإمام الخوئی. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی ره، چاپ اول.
  19. زبیدی، محب‌الدین. (۱۴۱۴ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
  20. زندی، فریبا. (۱۴۰۲ق). احکام و شرایط نماز جماعت در فقه اهل‌سنت. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه کردستان.
  21. سبزواری، عبدالاعلی. (۱۴۱۳ق). مهذب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام. مؤسسه المنار، چاپ چهارم.
  22. شوشتری، محمدتقی. (۱۴۰۶ق). النجعة فی شرح اللمعة. تهران: کتابفروشی صدوق، چاپ اول.
  23. ابن بابویه قمی، محمد بن علی. (۱۴۱۳ق). من لایحضره الفقیه. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
  24. طباطبایی، سیدعلی بن محمد. (۱۴۱۸ق). ریاض المسائل. قم: مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول.
  25. طوسی، محمد بن حسن. (۱۳۸۷ق). المبسوط فی فقه الامامیه. طهران: المکتبة المرتضویه.
  26. طوسی، محمد بن حسن. (۱۴۰۷ق). تهذیب الأحکام. تهران: دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم.
  27. عاملی کرکی، علی بن حسین محقق ثانی. (۱۴۱۴ق). جامع المقاصد. قم: مؤسسه آل‌البیت(ع).
  28. عاملی، محمد بن مکی شهید اول. (۱۳۷۷ش). ذکری الشیعه فی أحکام الشریعه. قم: مؤسسه آل‌البیت(ع).
  29. علیزاده، علی. (۱۴۰۱ق). نماز جمعه و نماز جماعت از منظر قرآن و روایات. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته الهیات و معارف اسلامی با گرایش قرآن و حدیث، جامعة ‌المصطفی ‌العالمیه، دانشگاه مجازی المصطفی.
  30. فراهیدی، خلیل بن احمد. (۱۴۱۰ق). کتاب العین. قم: نشر هجرت، چاپ دوم.
  31. فیروزآبادی، مجدالدین محمد. (۱۴۲۸ق). قاموس المحیط. بیروت: دارالفکر.
  32. فیومی، احمد بن محمد. (۱۴۱۴ق). مصباح المنیر. قم: مؤسسه دارالهجرة.
  33. کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۴۰۷ق). الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم.
  34. نائینی، محمدحسین. (۱۳۵۵ق). فوائد الأصول. قم: جامعه مدرسین.
  35. نجفی، محمدحسن. (۱۴۰۴ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  36. نراقی، احمد بن محمد. (۱۳۸۶ش). عوائد الأیام. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  37. هاشمی شاهرودی، محمود. (۱۳۹۵ش). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت(ع). تهران: مؤسسه دایرة‌المعارف فقه اسلامی.
  38. یزدی طباطبایی، سید محمدکاظم. (۱۴۲۰ق). العروة الوثقى. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ اول.
  39. یزدی طباطبایی، سید محمدکاظم. (۱۴۱۹ق). العروة الوثقى (المحشى) . قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
  40. یزدی طباطبایی، سید محمدکاظم. (۱۴۲۸ق). العروة الوثقى مع التعلیقات. قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، چاپ اول.