نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

• میثم شعیب ¹
• خاطره شاهین‌فرد ²
• رضا ملازاده یامچی ³

¹ دانش‌آموختۀ دکتری، گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

² گروه حقوق، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد، شهرکرد، ایران.

³ پژوهشگر پسادکتری، علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

چکیده

فرمان قرآنی به محافظت بر «صلاة الوسطی» (بقره/ ۲۳۸)، به‌رغم وضوح متن، به دلیل ابهام در مصداق، یکی از پردامنه‌ترین مناقشات فقهی-تفسیری را رقم زده است. پژوهش‌های پیشین عمدتاً «مصداق‌محور» بوده و به دنبال ترجیح یک قول از میان انبوه اقوال مطرح‌شده هستند. این مقاله با رویکردی نوین و با روش «کالبدشکافی و تحلیل تطبیقی مناهج استنباط»، به این پرسش بنیادین پاسخ می‌دهد که ریشه این تنوع تفسیری در چیست؟ یافته‌ها نشان می‌دهد که اختلاف، محصول چهار مسلک استنباطی متمایز است: ۱. مسلک نقلی، که در آن نزاع بر سر تقدم «نصّ تفسیری امام معصوم» (روایت زراره) بر «نصّ تاریخی نبوی» (حدیث یوم الاحزاب) متمرکز است؛ ۲. مسلک عقلی، که با تغییر «چارچوب مرجع» (از مرکزیت زمانی تا تعادل عددی)، به نتایج متفاوتی می‌رسد؛ ۳. مسلک حکمی، که ابهام در آیه را استراتژی‌ای تربیتی برای اهتمام به تمام نمازها می‌داند؛ و ۴. مسلک تأویلی، که از ظاهر فقهی عبور کرده و آیه را بر حقایق نظام امامت تطبیق می‌دهد. این پژوهش نتیجه می‌گیرد که اختلاف در مسئله «صلاة الوسطی»، نه یک تعارض ساده در فروع، بلکه تجلی تکثر در مبانی و روش‌شناسی مواجهه با متن مقدس است.

کلیدواژه‌ها

• الصلاة الوسطی
• تفسیر آیه ۲۳۸ بقره
• مناهج استنباط
• اختلاف تفسیری
• فقه القرآن

موضوعات

• فقه العباده

عنوان مقاله [English]

Plurality of Premises, Diversity of Meanings: A Methodological Analysis of the Dispute over the Interpretation of “al-Ṣalāt al-Wusṭā”

نویسندگان [English]

• Meisam Shoaib ¹
• Khatereh Shahinfard ²
• Reza Mollazadeh Yamchi ³

¹ PhD Graduate, Department of Islamic Jurisprudence and Law, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.

² Department of Law, Shahrekord Branch, Shahrekord Islamic Azad University, Shahrekord, Iran.

³ Postdoctoral Researcher, Quran and Hadith Sciences, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.

چکیده [English]

The Qur’anic command to maintain the “al-Ṣalāt al-Wusṭā” (Qur’an 2:238), despite the clarity of its wording, has given rise—due to ambiguity in its referent—to one of the most extensive jurisprudential-exegetical debates. Previous studies have been primarily “referent-oriented,” seeking to prefer one opinion among the multitude of views put forward. This article, taking a novel approach and employing the method of “dissection and comparative analysis of derivation methodologies,” addresses the fundamental question: what is the root of this interpretive diversity? Findings show that the disagreement stems from four distinct methodological schools of derivation: (1) The Transmitted-text School, in which the dispute revolves around prioritizing the “interpretive text of the infallible Imam” (the report of Zurārah) over the “historical Prophetic text” (the Ḥadīth of the Day of the Trench); (2) The Rational School, which, by changing the “frame of reference” (from temporal centrality to numerical balance), reaches different conclusions; (3) The Doctrinal-purpose School, which views the verse’s ambiguity as an educational strategy to encourage care for all prayers; and (4) The Allegorical School, which transcends the legal surface and applies the verse to the realities of the Imamate system. This study concludes that the disagreement over “al-Ṣalāt al-Wusṭā” is not a simple conflict over secondary rulings, but rather a manifestation of plurality in the foundations and methodologies of engaging with the sacred text.

کلیدواژه‌ها [English]

• al-Ṣalāt al-Wusṭā
• exegesis of Qur’an 2:238
• derivation methodologies
• interpretive disagreement
• Qur’anic jurisprudence