نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

• میثم شعیب ¹
• رضا ملازاده یامچی ²

¹ دانش‌آموخته دکتری، گروه فقه، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

² پژوهشگر پسادکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران. پژوهشگر بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، مشهد، ایران..

چکیده

آیه ۹۹ سوره توبه، موضوع یک تطور بنیادین در منطق استنباط است؛ این آیه که در سنت تفسیری به‌مثابه یک «قضیه خارجیه» در مدح گروهی از اعراب فهمیده شده، در سنت فقهی امامیه به یک «قضیه حقیقیه» و بنیاد قاعده عام «لزوم قصد قربت» در عبادات بدل شده است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد تطبیقی سازوکارهای این گذار از توصیف به تجویز را کالبدشکافی می‌کند. یافته‌ها نشان می‌دهد این فرایند، محصول تعامل نظام‌مند یک مبنای کلامی (لزوم اخلاص در عبودیت) با یک ابزار اصولی (تنقیح مناط) است. در این مدل، اصل کلامی، زمینه را برای شناسایی آیه به‌عنوان مستندی مناسب فراهم کرده و سپس، ابزار اصولی با الغای خصوصیاتِ مورد، «نیت تقرب» را به‌عنوان «علت مدح» استخراج و تعمیم می‌دهد. این تعامل روشمند، نه‌تنها یک گزاره توصیفی را به یک قاعده تأسیسی و یک فضیلت اخلاقی را به شرط صحت فقهی ارتقا داده، بلکه پویایی منطق قاعده‌سازی فقهی از متون تاریخی-اخلاقی قرآن را آشکار می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

• قصد قربت
• تطور استنباط
• تفسیر فقهی قرآن
• تنقیح مناط
• آیه ۹۹ سوره توبه

موضوعات

• فقه العباده

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Evolution of Interpretation of Verse 99 of Surah al-Tawbah: From an Exegetical Connotation Restricted to the "Bedouins" to a General Juristic Foundation for the "Intention of Seeking Proximity to God" (Qasd al-Qurba

نویسندگان [English]

• meisam shoaib ¹
• Reza Mollazadeh Yamchi ²

¹ PhD graduate, Department of Jurisprudence, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.

² Postdoctoral researcher in Quran and Hadith sciences, Ferdowsi University of Mashhad &researcher at the Astan Quds Razavi Research Foundation,

چکیده [English]

Verse 99 of Surah al-Tawbah is at the center of a significant interpretive challenge. In the exegetical tradition, this verse is understood as a "particular proposition" (qaḍīyah khārijīyah) with a meaning confined to the praise of a specific group of believing Bedouins. However, in the Imami juristic tradition, it has undergone a fundamental evolution, transforming into a "universal proposition" (qaḍīyah ḥaqīqīyah) and a foundation for the general principle of the "necessity of the intention of seeking proximity to God" in all acts of worship.

This research, employing an analytical-comparative method, aims to dissect this semantic transition by analyzing its underlying principles and mechanisms. The findings indicate that this evolution is a systematic jurisprudential (ijtihadi) process resulting from the interplay of two core foundations. The first is a principle of legal theory (uṣūl al-fiqh) manifested in the process of "extracting the general criterion from a specific case" (tanqīḥ al-manāṭ), which generalizes the "intention of seeking proximity" as the basis for divine praise by disregarding circumstantial particulars. The second is a theological (kalāmī) foundation rooted in the "necessity of conscious sincerity in servitude," which provides a meaningful context that justifies and reinforces this juristic interpretation. This systematic interaction has not only converted a descriptive statement into a prescriptive rule but has also elevated an ethical virtue to a condition for juristic validity, thereby illustrating the dynamic logic of interpretation within the Islamic tradition.

کلیدواژه‌ها [English]

• Qasd al-Qurbah (Intention of Seeking Proximity)
• Evolution of Interpretation
• Juristic Exegesis of the Qur'an
• Tanqīḥ al-Manāṭ (Refining the Ratio Legis)
• Verse 99 of Surah al-Tawbah