نوع مقاله : علمی پژوهشی
نویسندگان
1 استاد، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
2 دانشیار، گروه حقوق خصوصی، دانشگاه اراک، اراک، ایران
3 دانشیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
چکیده
امامت جماعت در فقه اسلامی مستلزم تحقق مجموعه‌ای از شرایط است که برخی از آن‌ها به توانایی‌های شناختی و عقلانی فرد، نظیر بلوغ و عقل مربوط می‌شود و برخی دیگر ناظر به اعتماد عمومی و اطمینان از شخصیت وی، از جمله شرط عدالت، هستند. در میان این شروط، عدالت امام جماعت جایگاهی محوری دارد و اجماع فقهی بر ضرورت احراز آن وجود دارد. با این حال، در تبیین مفهوم عدالت، اختلاف‌نظر قابل توجهی میان فقهای امامیه مشاهده می‌شود. برخی عدالت را صرف حسن ظاهر و عدم ظهور فسق دانسته‌اند. گروهی دیگر، عدالت را در مجرد ترک گناهان کبیره و عدم اصرار بر صغائر تعریف کرده‌اند. دسته‌ای نیز معتقدند که عدالت باید ناشی از ملکه‌ای پایدار باشد، به‌گونه‌ای که ترک معاصی از روی استقامت درونی و نه از روی ترس یا مصلحت صورت گیرد. در نهایت، دیدگاه مشهور فقهای امامیه پس از علامه حلی، عدالت را ملکه‌ای نفسانی می‌دانند که فرد را به رعایت تقوا و مروّت وادار می‌سازد و در رفتارهای اجتماعی و فردی او تجلی می‌یابد. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع معتبر فقهی امامیه و اهل‌سنت، به بررسی تطبیقی دیدگاه‌های مختلف درباره عدالت امام جماعت پرداخته و در نهایت، نظریه‌ای تلفیقی با عنوان «عدالت نفسانی حداقلی» را پیشنهاد می‌دهد. بر اساس این نظریه، استمرار در رفتارهای متعادل، رعایت تقوا و کنش‌های اجتماعی پذیرفته‌شده، نشانگر وجود نوعی ملکه ذهنی است که می‌توان آن را مصداقی از عدالت نفسانی حداقلی دانست. این نوع عدالت، برخلاف عدالت فعلی که اصل را بر عدالت فرد می‌گذارد، نیازمند احراز است، اما اثبات آن با دشواری کمتری همراه است و معیار اعتبار آن، وضعیت عرفی و متعارف امام جماعت در جامعه می‌باشد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Analysis and study of authentic justice in the Imam of the congregation
نویسندگان [English]
- Ali Akbar Ezadifard 1
- Hossein Kaviar 2
- seyyed Mojtaba hoseinnezhad 3
1 Professor , Jurisprudence Department, Faculty of Theology, University of Mazandaran
2 Associate Professor, Department of Private Law, University of Arak, Arak, Iran.
3 Associate Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Mazandaran, Babolsar, Iran.
چکیده [English]
امامت جماعت در فقه اسلامی مستلزم تحقق مجموعه‌ای از شرایط است که برخی از آن‌ها به توانایی‌های شناختی و عقلانی فرد، نظیر بلوغ و عقل، مربوط می‌شود و برخی دیگر ناظر به اعتماد عمومی و اطمینان از شخصیت وی، از جمله شرط عدالت، هستند. در میان این شروط، عدالت امام جماعت جایگاهی محوری دارد و اجماع فقهی بر ضرورت احراز آن وجود دارد. با این حال، در تبیین مفهوم عدالت، اختلاف‌نظر قابل توجهی میان فقهای امامیه مشاهده می‌شود. برخی عدالت را صرف حسن ظاهر و عدم ظهور فسق دانسته‌اند. گروهی دیگر، عدالت را در مجرد ترک گناهان کبیره و عدم اصرار بر صغائر تعریف کرده‌اند. دسته‌ای نیز معتقدند که عدالت باید ناشی از ملکه‌ای پایدار باشد؛ به‌گونه‌ای که ترک معاصی از روی استقامت درونی و نه از روی ترس یا مصلحت صورت گیرد. در نهایت، دیدگاه مشهور فقهای امامیه پس از علامه حلی، عدالت را ملکه‌ای نفسانی می‌دانند که فرد را به رعایت تقوا و مروّت وادار می‌سازد و در رفتارهای اجتماعی و فردی او تجلی می‌یابد. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع معتبر فقهی امامیه و اهل‌سنت، به بررسی تطبیقی دیدگاه‌های مختلف درباره عدالت امام جماعت پرداخته و در نهایت، نظریه‌ای تلفیقی با عنوان «عدالت نفسانی حداقلی» را پیشنهاد می‌دهد. بر اساس این نظریه، استمرار در رفتارهای متعادل، رعایت تقوا و کنش‌های اجتماعی پذیرفته‌شده، نشانگر وجود نوعی ملکه‌ی ذهنی است که می‌توان آن را مصداقی از عدالت نفسانی حداقلی دانست.
کلیدواژه‌ها [English]
- Imam of the congregation
- current justice
- emotional justice
- minimal justice
- conventional state
)