نوع مقاله : علمی پژوهشی
نویسندگان
1 استاد، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
2 دانشیار، گروه حقوق خصوصی، دانشگاه اراک، اراک، ایران.
3 دانشیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
چکیده
امامت جماعت در فقه اسلامی مستلزم تحقق مجموعهای از شرایط است که برخی از آنها به تواناییهای شناختی و عقلانی فرد نظیر بلوغ و عقل مربوط میشود و برخی دیگر ناظر به اعتماد عمومی و اطمینان از شخصیت وی، از جمله شرط عدالت، است. در میان این شروط، عدالت امام جماعت دارای جایگاهی محوری است و اجماع فقهی بر ضرورت احراز آن وجود دارد. با این حال، در تبیین مفهوم عدالت، اختلافنظر قابل توجهی میان فقهای امامیه مشاهده میشود. برخی عدالت را صرف حسن ظاهر و عدم ظهور فسق دانستهاند. گروهی دیگر، عدالت را در مجرد ترک گناهان کبیره و عدم اصرار بر صغائر تعریف کردهاند. دستهای نیز معتقدند که عدالت باید ناشی از ملکهای پایدار باشد، بهگونهای که ترک معاصی از روی استقامت درونی و نه از روی ترس یا مصلحت صورت گیرد. در نهایت، دیدگاه مشهور فقهای امامیه پس از علامه حلی، عدالت را ملکهای نفسانی میدانند که فرد را به رعایت تقوا و مروّت وادار میسازد و در رفتارهای اجتماعی و فردی او تجلی مییابد. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با بهرهگیری از منابع معتبر فقهی امامیه و اهلسنت، به بررسی تطبیقی دیدگاههای مختلف دربارۀ عدالت امام جماعت پرداخته است و در نهایت، نظریهای تلفیقی با عنوان «عدالت نفسانی حداقلی» را پیشنهاد میدهد. بر اساس این نظریه، استمرار در رفتارهای متعادل، رعایت تقوا و کنشهای اجتماعی پذیرفتهشده، نشانگر وجود نوعی ملکه ذهنی است که میتوان آن را مصداقی از عدالت نفسانی حداقلی دانست. این نوع عدالت، برخلاف عدالت فعلی که اصل را بر عدالت فرد میگذارد، نیازمند احراز است، اما اثبات آن دشواری کمتری دارد و معیار اعتبار آن، وضعیت عرفی و متعارف امام جماعت در جامعه است.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Analysis and Examination of the Valid Justice in the Imam of Congregational Prayer
نویسندگان [English]
- Ali Akbar Ezadifard 1
- Hossein Kaviar 2
- Seyyed Mojtaba Hoseinnezhad 3
1 Full Professor, Department of Jurisprudence & Principles of Islamic Law, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Mazandaran, Babolsar, Iran.
2 Associate Professor, Department of Private Law, University of Arak, Arak, Iran.
3 Associate Professor, Department of Jurisprudence & Principles of Islamic Law, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Mazandaran, Babolsar, Iran.
چکیده [English]
In Islamic jurisprudence (fiqh), leading the congregational prayer (imamate)requires the fulfillment of a set of conditions, some of which pertain to the individual's cognitive and intellectual capacities, such as maturity and soundness of mind and some others pertain to public trust and confidence in his character, including the condition of justice. Among these conditions, the justice of the congregational imam holds a pivotal position, and there is a jurisprudential consensus on the necessity of verifying (acquiring knowledge) it. However, , considerable differences are discernible among Imāmiyya (Arabic: امامیّه)Shiite jurists( in their conceptualization of justice. Certain scholars have construed justice exclusively as outward propriety and the absence of manifest transgression(committing sins and disobeying God’s commands). Another group has defined justice solely as the abstention from major sins (Arabic: الکبائر) and non-persistence in minor ones. Yet some others maintain that justice must arise from a stable inner character, such that the renunciation of transgressions stems from inner steadfastness(constancy) rather than out of fear or expediency. Ultimately, the prominent view among Imāmiyya (Arabic: امامیّه)Shiite jurists(fuqaha)after ʿAllāmah al-Ḥillī ,conceives of justice as an inner moral disposition (malakah nafsānīyah) that compels the individual to observe piety (taqwā) and propriety, manifesting itself in both social and personal conducts. This note, utilizing a descriptive–analytical method and drawing upon authoritative Imāmiyya and Sunni jurisprudential sources, undertakes a comparative study of diverse perspectives regarding the justice of the imam of the congregational prayer (imām al-jamāʿah). It ultimately proposes an integrative theory termed ‘Minimal Inner self Justice .Based on this theory, the sustained practice of balanced behaviors, observance of piety, and socially accepted norms indicates the presence of a certain inner disposition that may be considered as a manifestation of minimal inner self justice. Unlike actualized justice (al-ʿadālah al-fiʿlīyah), which presumes the individual’s justice as a given, this type of justice requires verification, though its establishment is less arduous. Its criterion of validity is considered by the customary and normative standing of the imam of congregational prayer within the community.
کلیدواژهها [English]
- Imam of congregational prayer
- actualized justice
- minimal inner self justice
- ordinary state or customary state
قرآن کریم.
- آشتیانی، محمدحسن. (۱۴۰۴ق). قضاء. قم: انتشارات هجرت.
- ابنادریس حلّی، محمد بن منصور. (۱۴۱۱ق). السرائر. قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
- ابنبراج طرابلسی، عبدالعزیز. (۱۴۰۶ق). المهذّب. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
- ابنحمزه، ابیجعفر محمد بن علی طوسی. (۱۴۰۸ق). الوسیلة. قم: کتابخانۀ آیتالله مرعشی نجفی.
- ابنفهد حلّی، ابیعباس احمد بن محمد. (۱۴۰۹ق). الرسائل العشر. قم: کتابخانۀ آیتالله مرعشی نجفی.
- ابنمنظور، ابیالفضل جمالالدین. (۱۴۰۵ق). لسان العرب. قم: نشر ادب الحوزة.
- ابوالبرکات، احمد الدردیر. (بیتا). الشرح الکبیر. بیروت: دار إحیاء الکتب العربیة.
- امامی، حسن. (۱۳۷۲ش). حقوق مدنی. تهران: انتشارات اسلامیه.
- انصاری، مرتضی. (۱۴۱۴ق). الرسائل الفقهیّة. قم: مطبعۀ باقری.
- انصاری، مرتضی. (۱۴۱۵ق). قضاء و شهادات. قم: مطبعۀ باقری.
- انصاری، مرتضی. (بیتا). کتاب الصلاة. نسخۀ خطّی. مؤسسۀ آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
- بازگیر، یدالله. (۱۳۸۳ش). قانون مدنی در آیینۀ آراء دیوان عالی کشور (ادلّۀ اثبات دعوی). تهران: انتشارات فردوسی.
- بحرانی، یوسف. (بیتا). حدائق النّاضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: جماعة المدرّسین فی الحوزة العلمیّة فی قم.
- بهجت، محمدتقی. (۱۴۲۰ق). جامع المسائل. قم: انتشارات شفق.
- بهوتی، منصور بن یونس. (۱۴۱۸ق). کشّاف القناع. بیروت: دار الکتب العلمیة.
- جصّاص، ابیبکر احمد بن علی رازی. (۱۴۱۵ق). أحکام القرآن. بیروت: دار الکتب العلمیة.
- جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (۱۳۸۱ش). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. تهران: انتشارات گنج دانش.
- جندی، خلیل بن اسحاق. (۱۴۱۶ق). مختصر خلیل. بیروت: دار الکتب العلمیة.
- جوهری، اسماعیل بن حمّاد. (۱۴۰۷ق). صحاح تاج اللغة و صحاح العربیة. بیروت: دار العلم للملایین.
- حائری شاهباغ، علی. (۱۳۸۲ش). شرح قانون مدنی. تهران: انتشارات گنج دانش.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن. (۱۴۱۴ق). تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة. قم: مؤسسۀ آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
- حسینی حائری، کاظم. (۱۴۱۵ق). قضاء فی فقه الإسلامی. قم: مجمع الفکر الإسلامی.
- حسینی دشتی، مصطفی. (۱۳۸۵ش). معارف و معاریف (دائرة المعارف جامع اسلامی). تهران: مؤسسۀ فرهنگی آرایه.
- حسینی مراغی، میر عبدالفتاح. (۱۴۱۷ق). عناوین. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
- حطّاب الرّعینی، محمد بن عبدالرحمن مغربی. (۱۴۱۶ق). مواهب الجلیل لشرح مختصر الخلیل. بیروت: دار الکتب العلمیة.
- حلبی، ابوصلاح. (۱۴۰۳ق). الکافی فی الفقه. اصفهان: مکتب امیر المؤمنین(ع).
- خامنهای، سید علی. (۱۴۱۵ق). أجوبة الاستفتائات. دار النباء للنشر و التوزیع.
- خوانساری، احمد. (۱۳۵۵ش). جامع المدارک فی شرح المختصر النّافع. تهران: مکتب صدوق.
- خویی، ابوالقاسم. (۱۴۱۰ق). محاضرات فی أصول الفقه. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
- دسوقی، شمسالدین محمد بن عرفه. (بیتا). حاشیة الدّسوقی علی الشرح الکبیر. بیروت: دار الإحیاء الکتب العربیه.
- دهخدا، علیاکبر. (۱۳۷۷ش). لغتنامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- دیّانی، عبدالرسول. (۱۳۸۵ش). ادلّۀ اثبات دعوی در امور مدنی و کیفری. تهران: انتشارات تدریس.
- راغب اصفهانی، ابوالقاسم الحسین بن محمد. (۱۴۰۴ق). المفردات فی غریب القرآن. دفتر نشر کتاب.
- راوندی، قطبالدین. (۱۴۰۵ق). فقه القرآن. قم: کتابخانۀ آیتالله مرعشی نجفی.
- سبزواری، محمد باقر. (بیتا). ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد. چاپ سنگی. قم: مؤسسۀ آل البیت(ع).
- سرخسی، شمسالدین. (۱۴۰۶ق). المبسوط. بیروت: دار المعرفة.
- سمرقندی، علاءالدین. (۱۴۱۴ق). تحفة الفقهاء. بیروت: دار الکتب العلمیة.
- سید عاملی، محمد بن علی موسوی عاملی. (۱۴۱۰ق). مدارک الأحکام. قم: مؤسسۀ آل البیت(ع).
- شربینی، محمد. (۱۹۵۸م). مغنی المحتاج إلى معرفة معانی ألفاظ المنهاج. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- شهید اول، محمد بن مکّی. (۱۴۱۴ق). الدُّروس الشّرعیّة فی فقه الإمامیّة. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
- شهید اول، محمد بن مکّی. (۱۲۷۲ق). الذکری. چاپ سنگی. طبع قدیم.
- شهید اول، محمد بن مکّی. (۱۳۷۲ش). القواعد و الفوائد. ترجمۀ مهدی صانعی. مشهد: نشر دانشگاه فردوسی مشهد.
- شهید ثانی، زینالدین الجبعی العاملی. (۱۴۱۶ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسۀ المعارف الإسلامیة.
- شیخ صدوق، محمد بن علی. (۱۴۰۴ق). من لا یحضره الفقیه. قم: جامعة المدرّسین.
- شیخ صدوق، محمد بن علی. (۱۴۱۸ق). الهدایة فی الأصول و الفروع. قم: مؤسسۀ الإمام الهادی(ع).
- شیخ طوسی، محمد بن حسن. (بیتا). استبصار. قم: دار الکتب الإسلامیّة.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن. (۱۴۱۷ق). خلاف. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن. (۱۳۵۱ش). مبسوط فی فقه الإمامیّة. قم: مکتبة مرتضویه.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن. (بیتا). نهایة فی مجرّد الفقه و الفتاوی. قم: انتشارات قدس محمّدی.
- شیخ مفید، ابیعبدالله محمد بن نعمان. (۱۴۱۰ق). المقنعة. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
- طباطبایی یزدی، محمدکاظم. (۱۳۷۶ش). سؤال و جواب. به اهتمام مصطفی محقّق داماد. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
- طباطبایی یزدی، محمدکاظم. (۱۴۲۰ق). عروة الوثقی. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
- طبری، ابیجعفر محمد بن جریر. (بیتا). جامع البیان. بیروت: دار الفکر.
- علّامه حلّی، حسن بن یوسف. (۱۴۱۰ق). إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
- علّامه حلّی، حسن بن یوسف. (۱۴۱۳ق). قواعد الأحکام. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
- علّامه حلّی، حسن بن یوسف. (۱۴۱۵ق). مختلف الشیعة. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
- فاضل الآبی، حسن بن ابیطالب. (۱۴۰۸ق). کشف الرّموز فی شرح المختصر النّافع. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
- فاضل مقداد، جمالالدین. (۱۳۴۳ش). کنز العرفان فی فقه القرآن، (تصحیح و تعلیق از محمد باقر شریفزاده و محمد باقر بهبودی). تهران: مکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
- فاضل هندی، بهاءالدین محمد بن حسن بن محمد اصفهانی. (۱۴۰۵ق). کشف اللّثام. قم: کتابخانۀ آیتالله العظمی مرعشی نجفی.
- فخر المحقّقین، ابیطالب محمد بن حسن بن یوسف. (۱۳۸۹ق). إیضاح الفوائد فی شرح إشکالات القواعد. قم: مطبعۀ علمیّه.
- قدامة، ابیمحمد عبدالله بن احمد بن محمد بن قدامة. (بیتا). المغنی. بیروت: دار الکتاب العربی.
- کاتوزیان، امیرناصر. (۱۳۸۵ش). اثبات و دلیل اثبات. تهران: نشر میزان.
- کاشانی حنفی، ابوبکر بن مسعود. (۱۴۰۹ق). بدائع الصّنائع فی ترتیب الشّرائع. پاکستان: مکتبة الحبیبیة.
- کرکی، علی بن حسین. (۱۴۱۲ق). رسائل الکرکی. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
- مجلسی، محمدباقر. (۱۹۸۳م). بحار الأنوار. بیروت: مؤسسۀ الوفاء.
- محقق اردبیلی، احمد مقدّس. (بیتا). زبدة البیان فی أحکام القرآن. قم: مکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
- محقق اردبیلی، احمد مقدّس. (۱۴۰۴ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: جامعة المدرّسین.
- محقق حلّی، ابوالقاسم نجمالدین جعفر بن حسن. (۱۴۰۹ق). شرائع الإسلام. تهران: انتشارات استقلال.
- مظفّر، محمدرضا. (۱۳۷۰ش). أصول الفقه. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه.
- مظفّر، محمدرضا. (۱۴۰۸ق). المنطق. قم: انتشارات فیروزآبادی.
- موسوی خمینی، روحالله. (۱۳۹۰ق). تحریر الوسیلة. قم: دار الکتب العلمیّة (اسماعیلیان).
- موسویگلپایگانی، محمدرضا. (۱۴۰۱ق). القضاء. قم: دار القرآن الکریم.
- نجفی، محمدحسن. (۱۳۶۲ش). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. تهران: دار الکتب الإسلامیّة.
- نراقی، احمد. (۱۴۱۹ق). مستند الشیعة فی أحکام الشریعة. مشهد: مؤسسة آلالبیت(ع) لإحیاء التراث.
- وحید بهبهانی، محمد باقر. (۱۴۱۷ق). حاشیة مجمع الفائدة و البرهان. قم: تحقیق و نشر از مؤسسۀ علّامه وحید بهبهانی.
- وحید بهبهانی، محمدباقر. (۱۴۱۹ق). الرسائل الفقهیّة. قم: تحقیق و نشر از مؤسسۀ علّامه وحید بهبهانی.
)