نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

• حسین عندلیب ¹
• مجتبی خدابنده لو ²

¹ گروه معارف اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.

² طلبۀ سطح 3 حوزۀ علمیۀ قم، قم، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی–تحلیلی و اجتهادی، نسبت میان فنّاوری‌های نوین و عبادات اسلامی را بازخوانی می‌کند و می‌کوشد چهارچوبی روشمند برای ارزیابی شرعی کاربستِ فنّاوری در مناسک حج و نماز ارائه دهد. بر پایۀ مبانی فقهی، چهارچوب «تمایز اعانت/بدیل‌سازی» صورت‌بندی شده و این فرضیه دنبال می‌شود که فنّاوری تا آن‌جا مجاز و بلکه راجح است که در مقام مقدمات عقلاییِ امتثال قرار گیرد و جای جزء یا شرطِ عبادت ننشیند، قصد و استدامۀ نیت را مخدوش نکند، در رفع عسر و دفع ضرر مؤثر باشد، و با عرف متشرعه و کرامت شعائر تعارض نیابد. این چهارچوب در دو میدان کاربست‌محور آزمون می‌شود: در حج، نسبت ابزارهای مدیریت جمعیت، هدایت هوشمند حرکت، و استفاده از امکانات نو در طواف و سعی با ارکان و مباشرت مکلف سنجیده می‌گردد؛ در نماز، مشروعیت ابزارهای تعیین قبله و وقت و نیز کاربست ابزارهای هوشمندِ نظارت بر حرکات و قرائتْ به شرط عدم بدیل‌سازی نیت و فعل عبادی تحلیل می‌شود. یافته‌ها نشان می‌دهد که می‌توان ضمن بهره‌گیری از ظرفیت‌های فنّاوری برای افزایش دقت، ایمنی و نظمِ عبادات، حدود توقیفیت و روح معنوی عبادت را حفظ کرد، به‌ویژه با ترجیح آموزش و بازخورد خارج از متن عبادت، پرهیز از مداخلات لحظه‌ای در حین انجام عمل، و تبیین دستورالعمل‌های فقهی سازگار با شعائر. همچنین پیامدهای سیاستی برای طراحی ابزارها، آموزش مکلفان و تنظیمات اجرایی مناسک پیشنهاد و مسیرهای پژوهش آینده در پیوند فقه عبادات و اخلاق فنّاوری ترسیم می‌شود.

کلیدواژه‌ها

• قصد قربت
• بدعت
• اصالت عبادات
• قاعدۀ لاضرر
• فنّاوری‌های نوین
• حج
• نماز

موضوعات

• فقه العباده

عنوان مقاله [English]

Jurisprudential Analysis of the Application of New Technologies in Worship Practices (Case Study: Hajj and Prayer)

نویسندگان [English]

• Hosein Andalib ¹
• mojtaba khodabandehlo ²

¹ Department of Islamic Studies, Qom Branch, Islamic Azad University, Qom, Iran.

² Level 3 student at Qom Seminary, Qom, Iran.

چکیده [English]

The present study, with a descriptive-analytical and ijtihad approach, reexamines the relationship between new technologies and Islamic worship and attempts to provide a methodological framework for the religious evaluation of the application of technology in the rituals of Hajj and prayer.For this purpose, first, the nature of technology and its distinction from technique as a system of knowledge, process, organization, and values ​​is explained, then the fundamental principles effective in worship - especially the intention of nearness, the rule of avoiding innovation, and maintaining the authenticity of worship along with the major rules of doing no harm and no inconvenience - are analyzed.Based on these principles, the framework of the "assistance/substitution distinction" is formulated: technology is permissible and even preferable to the extent that it is placed in the position of rational prerequisites for compliance and does not replace a part or condition of worship, does not distort the intention and persistence of intention, is effective in removing hardship and warding off harm, and does not conflict with Islamic custom and the dignity of rituals.This framework is tested in two application-oriented fields: in Hajj, the ratio of crowd management tools, intelligent movement guidance, and the use of new facilities in Tmonitoring movements and recitation, is analyzed, provided that the intention and the act of worship are not substituted. interventions during the act, and explaining jurisprudential-engineering instructions consistent with the rituals.

کلیدواژه‌ها [English]

• Intention of nearness
• innovation
• authenticity of acts of worship
• rule of non-harm
• new technologies
• Hajj
• prayer