نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

• رضا پسندیده ¹
• سید محمد هادی قبولی درافشان ²
• محمد حسن حائری ³

¹ دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

² دانشیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

³ استاد، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

چکیده

مطالعات پیشین در باب «قدر متیقن» عمدتاً معطوف به مباحث نظری یا محدود به یک مکتب فقهی بوده‌اند. این امر، خلأ بررسی تطبیقیِ عینی و کاربردی این اصل را در منظومۀ فکری دو مکتب اصلی فقه امامیه (اصولی و اخباری) نشان می‌دهد. پژوهش حاضر با تمرکز بر این مسئله، به تحلیل تطبیقی جایگاه «قدر متیقن» در استنباط احکام شرعی از دیدگاه صاحب جواهر (نمایندۀ مکتب اصولی) و محدث بحرانی (نمایندۀ مکتب اخباری) می‌پردازد. سؤال اصلی تحقیق این است که این دو فقیه چگونه از اصل قدر متیقن در استنباط احکام استفاده می‌کنند و تفاوت‌های روشی آن‌ها چه تأثیری بر نتایج فقهی دارد؟ هدف تحقیق، تحلیل مقایسه‌ای کاربرد این اصل در سه مسئلۀ فقهی (آشامیدن آب در نماز وتر، شرط توالی در حیض، و کیفیت تیمم) برای تبیین تمایزات مکتب اصولی و اخباری است. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی است و با بررسی متون اصلی، دیدگاه‌های دو فقیه را استخراج و مقایسه می‌کند. تحلیل تطبیقی این سه مسئلۀ فقهی نشان داد که رویکرد صاحب جواهر به «قدر متیقن»، با کارکردی پویا و در چهارچوب سلسله مراتب ادله، به استنباطی نظام‌مند و امکان‌ساز برای توسعۀ حکم در صورت عدم وجود مانع می‌انجامد. در مقابل، التزام توقفی محدث بحرانی به این اصل، استنباط را به جمع روایی محتاطانه و توقف در حدّ نص محدود می‌سازد. این تمایز روش‌شناختی، که ریشه در مبانی معرفت‌شناختی دو مکتب دارد، تأثیر مستقیمی بر ظرفیت پاسخ‌گویی فقه به مسائل مستحدثه می‌گذارد.

کلیدواژه‌ها

• قدر متیقن
• صاحب جواهر
• محدث بحرانی
• فقه تطبیقی
• اصولیان
• اخباریان

موضوعات

• فقه العباده

عنوان مقاله [English]

Application of Qadr Mutayaqan in the Deduction of Sharia Rulings: A Comparative Analysis of the Perspectives of Sahib Jawahar and Muhaddith Bahrani

نویسندگان [English]

• Reza Pasandideh ¹
• Sayyed Mohammad Hadi Ghabooli Dorafshan ²
• Mohammad Hasan Haeri ³

¹ Ph.D. Student in Islamic Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Department of Islamic Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Faculty of Theology and Islamic Studies, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.

² Associate Professor, Department of Islamic Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Faculty of Theology and Islamic Studies, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.

³ Professor, Department of Islamic Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Faculty of Theology and Islamic Studies, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.

چکیده [English]

This research conducts a comparative study of the position of "Qadr al-Mutayaqan" (the minimum certain extent) in the deduction of Sharia rulings from the perspectives of Sahib al-Jawahir (representative of the Usuli school) and Muhaddith al-Bahrani (representative of the Akhbari school). The main research question is how these two jurists utilize the principle of Qadr al-Mutayaqan in deriving legal rulings and what impact their methodological differences have on the resulting jurisprudential outcomes. The aim of the research is to perform a comparative analysis of the application of this principle in three specific jurisprudential issues (drinking water during the Witr prayer, the condition of sequence in menstruation, and the method of performing Tayammum) to elucidate the distinctions between the Usuli and Akhbari schools. The research method is descriptive-analytical, extracting and comparing the viewpoints of the two jurists through the examination of their primary texts.

The discussed topics include the definition of Qadr al-Mutayaqan, its applications in the principles of jurisprudence (Usul al-Fiqh), and a comparative analysis of the two jurists' opinions on the selected issues. Key findings of the research indicate that despite an apparent shared acceptance of the principle of Qadr al-Mutayaqan, fundamental differences are observed in its application: Sahib al-Jawahir, with a dynamic and systematic perspective, considers Qadr al-Mutayaqan as the starting point for deduction and explores the possibility of extending the ruling, whereas Muhaddith al-Bahrani, with a restrictive (waqfī) approach, considers it the absolute limit of ijtihad and adheres strictly to the apparent meanings of the texts.

کلیدواژه‌ها [English]

• Qadr al-Mutayaqan
• Sahib al-Jawahir
• Muhaddith al-Bahrani
• Comparative Jurisprudence
• Principles of Jurisprudence (Usul al-Fiqh)
• Akhbaris