نوع مقاله : علمی پژوهشی
نویسنده
دانشیار دانشگاه شهید مطهری
چکیده
قواعد فقه عبادی، حکم کلی شرعی است که غرض اهم مأموربه در آن حکم، امور اخروی است یا مکلف آن را به داعی امر امتثال کرده و قصد قربت، شرط صحت آن تلقی می‌شود. فقه‌پژوه در قاعده‌گزینی، برخی از قواعد فقه عبادی را از نصوص قرآنی اخذ می‌کند؛ مانند قاعده نفی عسر و حرج که آیه وَمَا جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ مستند آن می‌باشد. همچنین برخی از قواعد فقه را از روایات برمی‌گزیند؛ چنان که قواعد «لا شکّ لکثیر الشکّ» و «لا تعاد» از آن جمله‌اند. همچنین با تتبع در آثار و آرای فقیهان در ابواب طهارت، صلاة، صوم، زکات، خمس، اعتکاف، حج و استقراء موارد و مصادیق، می‌توان به برخی قواعد فقه عبادی دست یافت؛ قواعدی چون «کلّ عبادة مشروط بالنیّة» از طریق استقراء و جمع‌آوری اشباه و نظایر تحصیل می‌شود. بنابراین قاعده‌گزینی در فقه عبادی علاوه بر نصوص آیات و روایات، از طریق استنباط حکم در اشباه و نظایر صورت می‌پذیرد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Rule Selecting in Ritual Jurisprudence
چکیده [English]
the rules of ritual (worshiping) jurisprudence are the general Shari'a ruling (Islamic Canonical Law) in which the purpose of the most important of the person (obligee, obligator) who is being bound to that rule is other worldly, or complies the mukallaf (obligee, obligator) with the motive of the mandate and the intention of nearness is considered as a condition for its validity. The researcher of jurisprudence obtains some rules of ritual jurisprudence from Quranic explicit texts. Like the rule of negation of distress and constriction, which is documented in the verse “And Allāh has not placed any difficulties (constriction, hardship) upon you in religion”. The researcher of jurisprudence also selects some jurisprudential rules from the narrations. Among them are the rules of “No doubt for the person who is obsessed by lots of doubts” and “No need to repeat the prayer except in five cases”. Also, by following the works and opinions of the jurists in the chapters of prayer (aṣ-ṣalāh), purity (ṭahārah), fasting (Sawm, Siyam, Rūzeh or Rōzah), zakat (zakāh that which purifies wealth) khums (literally ‘one fifth’), i‘tikāf, Hajj and induction (inductive reasoning) of cases and examples, some rules of ritual jurisprudence can be achieved. Rules such as “each worship is conditional on intention” are obtained through the induction and additional of the similars and the equals. Therefore, rule selecting in ritual jurisprudence, in addition to the texts (explicit texts) of verses and hadiths (narrations), is formed through the inference of the ruling on the similars and the equals.
کلیدواژه‌ها [English]
- Jurisprudence
- Rules of Jurisprudence
- Worship
- Rule Selection
- Rules of Ritual Jurisprudence
- ابن منظور افریقی مصری، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، 1414 ق.
- ابوالصلاح حلبی، تقی‌الدین بن نجم‌الدین، الکافی فی الفقه، قم، بوستان کتاب، 1387 ش.
- بازلبنانی، سلیم رستم، شرح المجله، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- بحرانی آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1363 ش.
- جمعی از محققان، مأخذشناسی قواعد فقهی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1393 ش.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، چاپ سوم، قم، مٶسسة آل البیت لاحیاء التراث، 1374 ش.
- حسینی یزدی فیروزآبادی، سیدمرتضی، عنایة الاصول فی شرح کفایة الاصول، قم، فیروزآبادی، 1400 ق.
- راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، قم، دفتر نشر کتاب، 1404 ق.
- سلّار دیلمی، ابویعلی حمزة بن عبدالعزیز، المراسم العلویة فی الاحکام النبویه، بیروت، بی‌نا، 1980 م.
- شهابی، محمود، ادوار فقه، چاپ چهارم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1372 ش.
- صدوق، محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، من لایحضره الفقیه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
- طباطبایی حکیم، سیدمحمدتقی، الاصول العامة للفقه المقارن، تهران، المجمع العالمی لاهل البیت، 1418 ق.
- طبرسی، امین‌الدین ابوعلی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، 1415 ق.
- طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، مرتضوی، تهران، 1375 ش.
- طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، نجف، مکتبة الامین، بی‌تا.
- عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام فی شرح شرائع الاسلام، قم، دار الهدی للطباعة و النشر، بی‌تا.
- عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، القواعد و الفوائد، تحقیق عبدالهادی حکیم، قم، مکتبة المفید، بی‌تا.
- عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، موسوعة الشهید الاول (ج15): القواعد و الفوائد، قم، المرکز العالی للعلوم و الثقافة الاسلامیه، مرکز احیاء التراث الاسلامی، 1430 ق.
- غروی نائینی، محمدحسین، فوائد الاصول، تقریر محمدعلی کاظمی خراسانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
- فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، 1425ق.
- فاضل لنکرانی، محمد، سیری کامل در اصول فقه شیعه، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، بی‌تا.
- فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه‌مرتضی، مفاتیح الشرائع، تهران، مدرسه عالی شهید مطهری، 1395 ش.
- محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه (بخش جزایی)، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1395 ش.
- محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه (بخش مدنی)، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1392 ش.
- محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه (بخش مدنی 2)، تهران، سمت، 1374 ش.
- مصطفوی، سیدمحمدکاظم، القواعد: مائة قاعدة فقهیة معنی و مدرکًا و موردًا، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
- مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1362 ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیه، قم، دار النشر الامام علی بن ابی‌طالب، 1425 ق.
- موسوی بجنوردی، سیدحسن بن آقابزرگ، القواعد الفقهیه، قم، دار الهادی، 1389 ش.
- موسوی خویی، سیدابوالقاسم، الهدایة فی الاصول، تقریر حسن صافی اصفهانی، قم، مٶسسه فرهنگی صاحب‌الامر، 1417 ق. (الف)
- موسوی خویی، سیدابوالقاسم، مصباح الاصول، تقریر سیدمحمدسرور واعظ‌حسینی بهسودی، قم، مکتبة الداوری، 1417 ق. (ب)
- موسوی سبزواری، سیدعبدالاعلی، تهذیب الاصول، چاپ سوم، بی‌جا، مٶسسة المنار، 1417 ق.
- نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تصحیح و تحقیق و تعلیق رضا استادی و ابراهیم میانجی، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1981 م.
)